Trong suốt nhiều thập kỷ, chúng ta đã quen với việc yêu cầu máy tính "cho tôi biết" thông tin. Nhưng năm 2025 đã đánh dấu một bước ngoặt lịch sử: lần đầu tiên, chúng ta bắt đầu giao việc cho AI và nói "làm giúp tôi". Quan trọng hơn, cuộc chơi không còn đơn thuần là đổi mới công nghệ mà đã leo thang thành cuộc chạy đua giành quyền lực toàn cầu, nơi những đột phá từ phương Đông buộc những gã khổng lồ phương Tây phải vội vã tìm cách phản công.
AI không chỉ biết viết, đã bắt đầu biết làm
Vào tháng 1 năm 2025, OpenAI đã chính thức công bố Operator, một trợ lý AI có khả năng tự động thực hiện các tác vụ trực tuyến phức tạp. Không giống các chatbot truyền thống chỉ trả lời câu hỏi, Operator có thể tự mình đặt vé máy bay, mua sắm tạp phẩm, xử lý giao dịch và hoàn thành chuỗi công việc dài mà không cần con người can thiệp từng bước.
Đây là hiện thân điển hình của khái niệm "AI Agents" – những tác nhân thông minh có khả năng tự chủ, lập kế hoạch và điều phối nhiều công cụ khác nhau để đạt được mục tiêu. Google cũng không đứng ngoài xu hướng này khi tích hợp khả năng agentic vào Gemini 2.0 Flash ra mắt đầu năm, trong khi Anthropic liên tục nâng cấp dòng Claude để xử lý các tác vụ ngày càng phức tạp hơn.
Sự chuyển dịch này không chỉ là bước tiến công nghệ mà còn là thay đổi căn bản trong cách con người tương tác với máy móc: AI đã chuyển từ vai trò tư vấn viên thụ động sang nhân viên thực thi chủ động.
Song song với cuộc cách mạng về AI agents, năm 2025 cũng chứng kiến sự trưởng thành của các mô hình có khả năng "suy nghĩ". Các mô hình ngôn ngữ lớn truyền thống thường mắc phải hiện tượng "ảo giác" – đưa ra thông tin sai lệch một cách tự tin.
Nhưng thế hệ mới như OpenAI o-series và Gemini ở chế độ Thinking đã cho thấy khả năng giải quyết các bài toán toán học, lập trình và khoa học phức tạp với độ chính xác chưa từng thấy. Những mô hình này không vội vàng đưa ra câu trả lời mà dành thời gian "suy ngẫm", phân tích từng bước một cách có hệ thống giống như cách con người tiếp cận vấn đề khó.
Anthropic đã ghi dấu ấn đặc biệt khi Claude Opus 4.5 ra mắt tháng 11 đạt 80,9% điểm số trên bảng xếp hạng SWE-bench Verified, trở thành mô hình có khả năng lập trình vượt trội nhất thời điểm đó. Những tiến bộ này đang mở ra cánh cửa cho AI tham gia sâu vào nghiên cứu dược phẩm, phát hiện protein mới và khoa học vật liệu.
AI cũng đã bắt đầu bước ra khỏi màn hình máy tính để đi vào thế giới vật lý. Các công ty như Tesla với robot Optimus, Figure AI và Boston Dynamics đã triển khai thí điểm robot hình nhân trong môi trường thực tế. Những cỗ máy này không còn chỉ là các nguyên mẫu trong phòng thí nghiệm mà đã bắt đầu làm việc trong các nhà máy và kho vận, với khả năng học thao tác mới chỉ bằng cách quan sát video con người làm việc.
Nhưng dù là người xuất phát trước, các công ty Âu Mỹ giờ đây lại thành kẻ đi sau so với những nhà sản xuất robot của Trung Quốc. Không chỉ vượt trội về năng lực tạo ra các robot giá rẻ hơn, các nhà sản xuất Trung Quốc còn đang nhanh chóng đưa robot vào trong các nhà máy lăp ráp để hỗ trợ con người.
Đồng thời, lĩnh vực AI Video cũng có những bước tiến đáng kể. Nếu năm 2024 chúng ta chỉ thấy các bản demo như Sora của OpenAI, thì năm 2025 đã chứng kiến các công cụ này dần được mở rộng tiếp cận, tạo ra những video chất lượng cao với chi phí và thời gian giảm đáng kể, mở ra viễn cảnh "Text-to-Movie" không còn là giấc mơ xa vời.
Trung Quốc trỗi dậy trên đấu trường AI
Nhưng có lẽ không sự kiện nào gây chấn động mạnh hơn màn xuất hiện của DeepSeek vào ngày 27 tháng 1. Chỉ trong một tuần, startup AI từ Trung Quốc này đã vượt qua ChatGPT để trở thành ứng dụng miễn phí được tải nhiều nhất trên App Store Mỹ. Điều khiến thế giới kinh ngạc không phải chỉ là hiệu suất của DeepSeek-R1 có thể sánh ngang GPT-4, mà là chi phí huấn luyện mô hình này chỉ khoảng 6 triệu USD – thấp hơn tới 90% so với các đối thủ phương Tây.
Cú sốc này đã khiến cổ phiếu Nvidia rơi 17% trong một phiên, mất gần 600 tỷ USD vốn hóa, mức mất giá một ngày lớn nhất lịch sử của một công ty Mỹ. Giới phân tích gọi đây là "Khoảnh khắc Sputnik" của ngành AI, ám chỉ sự kiện Liên Xô phóng vệ tinh đầu tiên khiến Mỹ hoảng sợ năm 1957.
DeepSeek không đơn thuần là một câu chuyện công nghệ. Nó đã chứng minh chiến lược mới của Trung Quốc trong cuộc đua AI: thay vì đua theo số lượng tham số khổng lồ tốn kém, họ tập trung vào hiệu suất trên giá thành và mã nguồn mở. Alibaba với Qwen 2.5 hay các mô hình từ ByteDance, Tencent, Baidu liên tục đứng đầu các bảng xếp hạng mã nguồn mở trên Hugging Face, trở thành lựa chọn số một của các doanh nghiệp vừa và nhỏ toàn cầu vì miễn phí nhưng cực kỳ mạnh mẽ.
Số liệu từ Stanford AI Index 2025 cho thấy khoảng cách năng lực giữa mô hình Mỹ và Trung Quốc đã thu hẹp đáng kinh ngạc: từ chênh lệch 17,5 điểm xuống chỉ còn 0,3 điểm trên bảng xếp hạng MMLU, trong khi hiệu suất lập trình trên HumanEval cũng chỉ còn cách biệt 3,7 điểm so với 31,6 điểm năm trước. Trung Quốc đang dẫn đầu về "AI thực dụng" – các mô hình nhỏ gọn, chạy nhanh, được tích hợp thẳng vào dây chuyền sản xuất và thương mại điện tử thay vì chỉ phục vụ mục đích trò chuyện giải trí.
Thậm chí một báo cáo mới còn cho thấy, đại đa số startup AI mới tại Mỹ khi huy động vốn qua quỹ nổi tiếng Andreessen Horowitz đều sử dụng các mô hình AI miễn phí và giá rẻ của Trung Quốc, thay vì của Mỹ.
Phản ứng từ phía Mỹ diễn ra gần như ngay lập tức. Chỉ 6 ngày sau cú sốc DeepSeek, vào ngày 21 tháng 1, Tổng thống Donald Trump đã đứng cạnh 3 gã khổng lồ công nghệ – Sam Altman của OpenAI, Masayoshi Son của SoftBank và Larry Ellison của Oracle – để công bố dự án Stargate với tổng vốn đầu tư dự kiến lên tới 500 tỷ USD trong bốn năm tới.
Dự án được gọi là "sáng kiến cơ sở hạ tầng AI lớn nhất lịch sử" với mục tiêu xây dựng mười trung tâm dữ liệu khổng lồ, tạo ra 100.000 việc làm và đảm bảo Mỹ duy trì vị thế dẫn đầu trong cuộc đua AI toàn cầu. Tuy nhiên, khi tháng 9 OpenAI và Oracle công bố năm địa điểm đầu tiên tại Texas, New Mexico và Ohio, nhiều báo cáo cho thấy dự án đang gặp khó khăn về huy động vốn và tiến độ chậm hơn kế hoạch.
Cuộc đua AI đã chính thức trở thành vấn đề địa chính trị, nơi ranh giới giữa đổi mới sáng tạo và an ninh quốc gia ngày càng mờ nhạt.
Ngôi vương của ChatGPT bị lung lay
Nhưng nếu có một câu chuyện nào thể hiện rõ nhất sự "trở lại ngôi vương" trong năm 2025, đó chính là Google. Sau những bước đi loạng choạng ban đầu khi ChatGPT lần đầu xuất hiện, gã khổng lồ tìm kiếm đã thực sự tỉnh giấc và tận dụng lợi thế mà không đối thủ nào có được: hệ sinh thái khổng lồ.
Với Gemini 2.0 Flash ra mắt đầu năm, Google đã tích hợp sâu AI vào Search, Android, YouTube và Maps. Công cụ Deep Research của họ có khả năng tự động đọc hàng nghìn bài báo khoa học, tổng hợp và viết báo cáo chất lượng chuyên sâu chỉ trong vài phút.
Quan trọng hơn, Google đã chứng minh một điều: trong khi dữ liệu là vua, thì hệ sinh thái mới thực sự là hoàng đế. Khi AI hiện diện trong mọi ngõ ngách đời sống của hàng tỷ người dùng Android, các đối thủ chỉ là ứng dụng đơn lẻ dần cảm thấy áp lực.
Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu ấn tượng, năm 2025 cũng đặt ra nhiều thách thức nghiêm túc. Vấn đề bản quyền dữ liệu vẫn nóng bỏng khi các công ty AI bị kiện vì sử dụng nội dung có bản quyền để huấn luyện mô hình.
Các đạo luật như EU AI Act bắt đầu có hiệu lực thi hành với những quy định gắt gao. Nhiều quốc gia như Italy, Hàn Quốc và các cơ quan chính phủ Mỹ đã cấm sử dụng DeepSeek vì lo ngại an ninh quốc gia. Một nghiên cứu của MIT còn cho thấy tới 95% các dự án thí điểm AI tại doanh nghiệp thất bại trong việc mở rộng quy mô sau 6 tháng, phản ánh khoảng cách lớn giữa lời hứa công nghệ và khả năng ứng dụng thực tế.
Trong khi những ông lớn đấu tranh giành quyền lực, một cuộc cách mạng âm thầm đang diễn ra trên chính chiếc điện thoại trong túi chúng ta. Năm 2025 đánh dấu sự bùng nổ của AI chạy trên thiết bị (On-Device AI), cho phép các mô hình thông minh hoạt động ngay trên chip máy tính mà không cần kết nối internet.
Dòng PC và laptop chuẩn "AI PC" cùng các điện thoại thông minh mới như Samsung Galaxy S25 được trang bị chip NPU cực mạnh, có khả năng chạy các mô hình ngôn ngữ nhỏ ngay trên máy. Apple Intelligence và Android AI đã trở thành tiêu chuẩn mặc định, xử lý dữ liệu cá nhân ngay trên thiết bị để bảo mật tối đa. Xu hướng này không chỉ cải thiện tốc độ phản hồi mà còn giải quyết được nỗi lo ngại về quyền riêng tư khi thông tin nhạy cảm không cần phải rời khỏi thiết bị của người dùng.
Khi năm 2025 dần khép lại, điều rõ ràng nhất là AI đã lan tỏa vào mọi thứ chúng ta sử dụng hàng ngày đến mức chúng ta không còn nhận ra đó là AI nữa. Từ trợ lý ảo đặt vé máy bay, đến camera điện thoại tự động chỉnh sửa ảnh, từ email được soạn tự động đến các khuyến nghị mua sắm cá nhân hóa – AI đã len lỏi vào từng khoảnh khắc cuộc sống - thậm chí cả công việc của chúng ta. Chưa bao giờ nỗi lo bị AI và máy móc cướp việc làm lại trở nên lớn đến như vậy.
Nhưng quan trọng hơn, cuộc chạy đua AI đã vượt ra ngoài phạm vi cạnh tranh thương mại để trở thành một mặt trận chiến lược của cuộc đối đầu quyền lực toàn cầu, nơi những đột phá công nghệ không chỉ quyết định vị thế của các công ty mà còn định hình tương lai của các quốc gia. Năm 2025 đã kết thúc, nhưng cuộc chiến AI mới chỉ bắt đầu.
Nguyễn Hải
