1. Chuột đá Trường Sơn
Trong tháng 8/2025, giới sinh học Việt Nam và quốc tế đã chứng kiến một sự kiện bảo tồn chấn động. Theo đó, chuột đá Trường Sơn (thuộc họ Diatomyidae), loài gặm nhấm từng được cho là đã tuyệt chủng từ kỷ Miocen cách đây khoảng 11 triệu năm bất ngờ được ghi nhận sống ngoài tự nhiên tại vùng núi đá vôi Trường Sơn (Quảng Trị). Kết quả ghi lại từ 424 tấm ảnh do các trạm bẫy ảnh thu được tại 10 vị trí khác nhau đã minh chứng rõ ràng cho sự hiện diện của loài này trong thiên nhiên hiện nay.
Sự xuất hiện của chuột đá Trường Sơn không chỉ là thắng lợi hiếm có của công tác bảo tồn, mà còn đặt ra một dấu mốc mới cho nghiên cứu tiến hóa và sinh thái, khi có một loài tiến hóa cổ xưa như vậy lại còn tồn tại đến ngày nay.
Voọc mũi hếch Bắc Bộ
Loài voọc Rhinopithecus avunculus, hay gọi là voọc mũi hếch Bắc Bộ, từng chỉ được biết đến qua các ghi chép hạn chế kể từ đầu thế kỷ XX. Năm 1989, loài này mới được ghi nhận lại trong tự nhiên, sau nhiều thập kỷ “mất tích”. Theo thông tin mới nhất, hiện loài này có khoảng 150 - 200 cá thể sống tại Khau Ca (nay thuộc Tuyên Quang), nhiều hơn gấp ba lần so với con số khoảng 50 - 60 cá thể đầu những năm 2000.
Với vẻ đẹp như được “trang điểm tinh tế”, mắt viền xanh, môi hồng tươi, lớp lông trắng nổi bật, voọc mũi hếch Bắc Bộ được ví như một mỹ nhân rừng đá. Hiện nay, Dù Khau Ca là nơi sinh tồn chính, số phận loài voọc mũi hếch Bắc Bộ vẫn còn rất mỏng manh. Các chuyên gia đề xuất các biện pháp để tăng cường giám sát trong Quản Bạ nơi có thể còn tồn tại vài cá thể sống sót để bảo vệ loài bản địa quý hiếm này.
Mang Pù Hoạt
Mang Pù Hoạt (Muntiacus puhoatensis), một loài hươu nhỏ mảnh mai, lần đầu ghi nhận năm 1929 tại Pù Hoạt (Nghệ An). Sau gần 100 năm, đầu năm 2025, loài này mới có cơ sở sinh học xác thực. Khi các nhà nghiên cứu thu thập và phân tích 42 mẫu ADN từ phân, da, sừng trong khu vực Xuân Liên (Thanh Hóa), so sánh với mẫu vật lưu tại Bảo tàng Field, kết quả cho thấy đó hoàn toàn là loài độc lập và vẫn tồn tại trong tự nhiên.
Sự tái xuất của mang Pù Hoạt là cơ hội quý giá để xây dựng mô hình bảo tồn bài bản: khai thác công nghệ bẫy ảnh, thiết lập hành lang sinh thái giữa Pù Hoạt và Xuân Liên, thúc đẩy cộng đồng và nâng cao nhận thức để bảo vệ vùng sinh cảnh rừng đá vôi miền Bắc Trung Bộ.
Cò nhạn
Tại vùng đệm Vườn Quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng, một hiện tượng đáng mừng đã diễn ra vào tháng 4/2025 khi một đàn cò nhạn (Anastomus oscitans) quy mô lớn, khoảng 300 - 400 cá thể xuất hiện, bay kín trời. Loài chim nước này được liệt vào danh mục nguy cấp của Sách Đỏ Việt Nam. Việc thấy một đàn lớn xuất hiện trở lại không chỉ mang lại niềm vui, mà còn là tín hiệu hệ sinh thái vùng đệm vẫn đang giữ độ đa dạng sinh học cần thiết.
Cheo cheo lưng bạc
Loài cheo cheo lưng bạc, sinh vật quý hiếm có kích thước giống thỏ nhưng hình dáng như hươu, từng được ghi nhận cuối cùng vào năm 1990. Năm 2019, các nhà khoa học từ tổ chức Bảo tồn Động vật Hoang dã Toàn cầu (GWC) lần đầu chụp lại hình ảnh loài này tại Nha Trang sau gần 30 năm không có bằng chứng tồn tại.
Các nhà khoa học cho biết, việc phát hiện ra cheo cheo lưng bạc là bước đầu tiên để đảm bảo rằng chúng ta không mất đi loài này một lần nữa và sẽ cố gắng nhanh chóng tìm cách để bảo vệ chúng tốt nhất. Những phát hiện này sau đó đã được đăng tải lên Tạp chí Sinh thái học và Tiến hóa (Nature Ecology and Evolution), cùng những lời kêu gọi mạnh mẽ cho hành động nhanh chóng bảo vệ những gì còn sót lại của tự nhiên.
Việt Nam là điểm nóng đa dạng sinh học, nơi mà nhiều loài tưởng như đã tuyệt chủng, từ động vật linh trưởng đến chim nước, từ gặm nhấm tiến hóa cổ xưa đến hươu nhỏ hiếm gặp bất ngờ xuất hiện trở lại. Cá biệt như chuột đá Trường Sơn và voọc mũi hếch Bắc Bộ cho thấy hiệu quả của các khu bảo tồn được quản lý nghiêm ngặt và chiến lược bảo tồn có cộng đồng.
Tuy nhiên, nhiều loài như mang Pù Hoạt, cheo cheo lưng bạc hay cò nhạn vẫn đối diện áp lực phá rừng, săn bắt, biến đổi môi trường. Mỗi loài được trả lại cho thiên nhiên là một “chiến thắng”, nhưng cũng là lời nhắc nhở rằng thiên nhiên có khả năng phục hồi phi thường, nếu chúng ta đảm bảo được môi trường sống cho các loài động vật và kiên trì nỗ lực bảo tồn.
(Tổng hợp)
Nguyên An
