Sáng 2/12, một bức ảnh được ghi nhận là bên trong máy lọc không khí của một gia đình sinh sống tại Nguyễn Văn Cừ, Long Biên, Hà Nội nhận được nhiều sự quan tâm. Cụ thể, tấm màng bọc bị bám lớp bụi bẩn dày đặc, gần như không còn khe hở.
Theo chia sẻ từ chính chủ, anh N.B.Nghĩa, đây là hình ảnh bộ lọc không khí sau 1 năm. Dù chỉ bật vào buổi tối trong phòng ngủ của bé. "Không ngờ lại đến mức này!", người dùng nhận xét.
Ảnh N.B.Nghĩa
Thực tế, máy lọc không khí đã không còn là thiết bị xa lạ với nhiều gia đình. Nhưng phải trong bối cảnh chất lượng không khí đang đáng báo động như hiện tại, ta mới hiểu thêm về sự cần thiết của thiết bị.
Những ngày gần đây, người dân Hà Nội thức dậy với bầu trời mờ đục, lớp bụi mịn dày đặc khiến tầm nhìn hạn chế. Theo các trạm quan trắc, nhiều thời điểm chỉ số AQI tại thủ đô vượt ngưỡng 200 – mức “rất xấu”, tiềm ẩn nguy cơ ảnh hưởng sức khỏe ngay cả với người bình thường.
VnExpress ghi nhận sáng 30/11, một số điểm đo tại Tây Hồ, Thanh Xuân hay Lê Duẩn đều hiện màu đỏ đậm. Đến 7h15 sáng nay 2/12, Hà Nội được ghi nhận là thành phố ô nhiễm thứ 10 trên thế giới với chỉ số AQI là 186 - ngưỡng đỏ, không lành mạnh cho sức khỏe.
Bầu trời ô nhiễm tại Hà Nội những ngày gần đây (Ảnh VnExpress)
Hà Nội là thành phố ô nhiễm thứ 10 trên thế giới, cập nhật từ AQI sáng 2/12
Tại các trạm đo, chỉ số không khí ở Hà Nội luôn đạt mức xấu (Ảnh AQI)
Các chuyên gia môi trường lý giải tình trạng ô nhiễm kéo dài do hiện tượng nghịch nhiệt và lặng gió, khiến bụi mịn và khí thải không thể khuếch tán mà tích tụ sát mặt đất. Cộng hưởng với giao thông dày đặc, hoạt động xây dựng, sinh hoạt dân cư và thời tiết hanh khô, Hà Nội rơi vào chuỗi ngày ô nhiễm nghiêm trọng. Một số phân tích thậm chí ví mức độ phơi nhiễm này tương đương “hít thụ động vài điếu thuốc lá mỗi ngày”.
Vì sao máy lọc không khí lại cần thiết?
Theo hướng dẫn của Cơ quan Bảo vệ Môi trường Mỹ (EPA), máy lọc không khí hoạt động bằng cách hút không khí trong phòng qua các lớp lọc, giữ lại bụi, hạt mịn và vi sinh, sau đó trả lại luồng khí sạch hơn. Bộ phận quan trọng nhất trong thiết bị là màng lọc HEPA, được EPA xác định có khả năng bắt giữ 99,97% hạt ≥ 0,3 micromet – kích thước bao gồm PM2.5, phấn hoa, lông động vật, bào tử nấm và nhiều giọt khí dung mang vi khuẩn, virus.
Một số nhà sản xuất như Coway và IQAir mô tả HEPA là “trái tim của máy lọc không khí”, hoạt động dựa trên ba cơ chế vật lý: Va chạm (impaction), chặn gần (interception) và khuếch tán (diffusion), nhờ đó xử lý được cả hạt lớn lẫn hạt siêu mịn. Một số máy còn trang bị lớp than hoạt tính để hấp phụ khí độc, mùi sơn, VOC hoặc khói thuốc – nhóm ô nhiễm mà bản thân HEPA không xử lý được.
Ảnh minh họa cơ chế hoạt động của máy lọc không khí
Hiệu quả của máy lọc không khí đã được chứng minh trong nhiều nghiên cứu khoa học. Một khảo sát năm 2022 tại Đài Loan (Trung Quốc) cho thấy nồng độ PM2.5 trong nhà giảm khoảng 50–56% sau khi sử dụng máy lọc HEPA. Một phân tích khác công bố trên Scientific Reports cho thấy nồng độ PM2.5 trong lớp học trang bị máy lọc giảm gần 40%, giúp cải thiện đáng kể khả năng hô hấp của học sinh. Một số nghiên cứu y khoa thậm chí ghi nhận cải thiện huyết áp và các chỉ số mạch máu sau thời gian ngắn sử dụng máy lọc trong môi trường ô nhiễm cao.
Ngoài dữ liệu khoa học, trải nghiệm thực tế từ người dùng cũng củng cố giá trị của thiết bị. Trên các diễn đàn quốc tế như Reddit, nhiều người đánh giá máy lọc “đáng đồng tiền”, đặc biệt khi sống cùng thú cưng hoặc ở khu vực ô nhiễm. Một người dùng chia sẻ họ mua tới hai chiếc Winix vì hiệu quả thấy rõ, trong khi người khác nhận xét việc dùng máy đúng chuẩn giúp giảm mùi, bụi và cảm giác dễ thở hơn, nhất là thời điểm không khí ngoài trời ở mức xấu.
Nhiều hình ảnh người dùng cho thấy bên trong máy lọc không khí rất nhiều bụi bẩn đã được giữ lại
Trong bối cảnh Hà Nội nhiều ngày nằm trong mức cảnh báo, việc sử dụng máy lọc không khí trong nhà – nhất là phòng ngủ và phòng sinh hoạt chung – được coi là biện pháp thiết thực nhất để giảm phơi nhiễm bụi mịn.
Lưu ý đặc biệt khi sử dụng thiết bị: Màng lọc bẩn có thể phản tác dụng
Dù hữu ích, máy lọc không khí chỉ phát huy hiệu quả khi màng lọc được vệ sinh và thay mới đúng cách. EPA khẳng định màng lọc bẩn sẽ làm giảm lưu lượng khí, giảm hiệu quả lọc và có thể khiến thiết bị “thổi ngược” bụi mịn trở lại phòng.
Tom’s Guide dẫn lời chuyên gia kỹ thuật cho biết màng HEPA không thể rửa, việc giặt hoặc xịt nước có thể phá hỏng cấu trúc sợi và làm màng mất hoàn toàn tác dụng. Trong khi đó, màng lọc sơ (pre-filter) – bộ phận giữ tóc, lông thú và bụi lớn – cần được vệ sinh thường xuyên để tránh nghẹt khí.
Ảnh minh họa
Các tổ chức kỹ thuật như MANN+HUMMEL cảnh báo bộ lọc bẩn ở khu vực ô nhiễm cao có thể tích tụ vi sinh và nấm mốc, gây phản tác dụng nếu người dùng không thay đúng hạn. Với máy dùng than hoạt tính, nhà sản xuất như Levoit và Philips khuyến cáo thời gian thay thường từ 6–12 tháng, tùy mức độ ô nhiễm.
Ngoài ra, mở cửa sổ liên tục khi đang dùng máy lọc là sai lầm phổ biến. Dữ liệu hướng dẫn của EPA cho biết máy lọc không thể “đuổi kịp” lượng bụi từ ngoài tràn vào, làm giảm hiệu quả và tăng tải cho động cơ. Với những ngày AQI ở mức đỏ, khuyến nghị là đóng kín cửa, vận hành máy liên tục, vệ sinh màng sơ hàng tuần, thay HEPA đúng hạn và theo dõi cảm biến chất lượng không khí.
