Sự xuất hiện bùng nổ của ChatGPT vào cuối năm 2022 đã kích hoạt một làn sóng đầu tư mạnh mẽ vào cơ sở hạ tầng AI trên khắp Trung Quốc. Tuy nhiên, chỉ sau hơn hai năm, cơn sốt này đã tạo ra một thực tế phũ phàng: hàng trăm trung tâm dữ liệu hoạt động cầm chừng hoặc bỏ hoang, trong khi giá thuê GPU - linh kiện chủ chốt cho việc huấn luyện các mô hình AI - lao dốc không phanh. Đặc biệt, sự xuất hiện của DeepSeek, một công ty AI nội địa, đã trở thành cú sốc làm thay đổi hoàn toàn bức tranh ngành công nghiệp trung tâm dữ liệu tại quốc gia tỷ dân.
Xiao Li, cựu nhà thầu bất động sản chuyển hướng sang đầu tư cơ sở hạ tầng AI vào năm 2023, đã chứng kiến tận mắt sự biến động này thông qua nhu cầu về GPU Nvidia - "trái tim" của các hệ thống AI hiện đại. "Chỉ một năm trước, các thương nhân trong mạng lưới của tôi đã tự hào khoe khoang về việc có được GPU Nvidia hiệu suất cao bất chấp các hạn chế xuất khẩu của Mỹ," Li nhớ lại. Nhiều chip trong số này đã được đưa vào Thâm Quyến thông qua các kênh quốc tế một cách bất hợp pháp. Tại thời điểm thị trường đạt đỉnh, một GPU Nvidia H100 - thiết bị quan trọng cho việc đào tạo mô hình AI - có thể bán được với giá lên tới 200.000 nhân dân tệ (28.000 USD) trên thị trường chợ đen.
Ngày nay, các thương nhân đã trở nên kín đáo hơn và giá GPU đã ổn định. Ngoài ra, hai dự án trung tâm dữ liệu mà Li quen biết đang phải vật lộn để thu hút thêm đầu tư vì các nhà đầu tư dự đoán lợi nhuận yếu. Áp lực tài chính này đã buộc các lãnh đạo dự án phải bán tháo GPU dư thừa. "Ai dường như cũng đang bán, nhưng không có nhiều người mua," ông chia sẻ với MIT Technology Review.
Sự thay đổi đột ngột này có nguyên nhân sâu xa. Việc cho thuê GPU cho các doanh nghiệp để đào tạo mô hình AI - một chiến lược cốt lõi cho thế hệ trung tâm dữ liệu mới nhất - từng được coi là khoản đầu tư bảo đảm thành công. Tuy nhiên, sự xuất hiện của DeepSeek - công ty phát triển một mô hình lý luận mã nguồn mở có hiệu suất tương đương với ChatGPT nhưng với chi phí thấp hơn đáng kể - đã làm đảo lộn thị trường. Điều này, cùng với các yếu tố kinh tế thay đổi trong lĩnh vực AI, đã đặt ngành công nghiệp trung tâm dữ liệu của Trung Quốc vào tình thế bấp bênh.
Việc xây dựng nhanh chóng các trung tâm dữ liệu trên khắp Trung Quốc, từ Nội Mông đến Quảng Đông, được thúc đẩy bởi sự kết hợp giữa chỉ thị của chính phủ và đầu tư tư nhân. Hơn 500 dự án mới đã được công bố trong năm 2023 và 2024, với ít nhất 150 dự án hoàn thành vào cuối năm 2024. Tuy nhiên, cơn sốt xây dựng này đã dẫn đến một tình huống nghịch lý: dư thừa sức mạnh tính toán, đặc biệt ở miền Trung và miền Tây Trung Quốc, trong khi lại thiếu hụt các chip đáp ứng nhu cầu hiện tại cho inference (suy luận) và các yêu cầu quy định.
Hancheng Cao, giáo sư phụ tá tại Đại học Emory, lưu ý rằng bước đột phá của DeepSeek đã chuyển trọng tâm từ phát triển mô hình sang các ứng dụng thực tế. "Câu hỏi cấp bách đã chuyển từ 'Ai có thể tạo ra mô hình ngôn ngữ lớn tốt nhất?' sang 'Ai có thể sử dụng chúng tốt hơn?'" Sự thay đổi này đã phơi bày những hạn chế của nhiều trung tâm dữ liệu được xây dựng vội vàng.
Nhiều cơ sở được tối ưu hóa cho việc đào tạo AI quy mô lớn lại không phù hợp với các yêu cầu độ trễ thấp của các tác vụ suy luận cần thiết cho các mô hình lý luận thời gian thực. Kết quả là, các trung tâm dữ liệu ở vùng sâu vùng xa với điện và đất rẻ hơn đang mất đi sức hấp dẫn đối với các công ty AI.
Sự dư thừa năng lực tính toán đã dẫn đến sự sụt giảm mạnh về giá thuê GPU. Một máy chủ Nvidia H100 với tám GPU hiện cho thuê với giá 75.000 nhân dân tệ mỗi tháng (khoảng 10.345 USD), giảm từ mức cao trước đây là khoảng 180.000 nhân dân tệ (25.141 USD). Một số nhà điều hành trung tâm dữ liệu đã chọn để cơ sở của họ không hoạt động thay vì vận hành thua lỗ.
Jimmy Goodrich, cố vấn công nghệ cao cấp của Tập đoàn RAND, cho rằng tình huống khó khăn này là do những người chơi thiếu kinh nghiệm nhảy vào làn sóng AI. "Nỗi đau trưởng thành mà ngành công nghiệp AI của Trung Quốc đang trải qua phần lớn là kết quả của những người chơi thiếu kinh nghiệm - các tập đoàn và chính quyền địa phương - nhảy lên đoàn tàu hype, xây dựng các cơ sở không tối ưu cho nhu cầu hiện tại," ông giải thích.
Sự nổi lên của các mô hình lý luận như DeepSeek R1 và ChatGPT của OpenAI đã chuyển nhu cầu tính toán từ đào tạo quy mô lớn sang suy luận thời gian thực. Sự thay đổi này đòi hỏi phần cứng có độ trễ thấp, thường được đặt gần các trung tâm công nghệ lớn, để giảm thiểu độ trễ truyền dẫn và đảm bảo tiếp cận với nhân viên có kỹ năng.
Kết quả là, nhiều trung tâm dữ liệu được xây dựng ở miền Trung, miền Tây và nông thôn Trung Quốc đang phải vật lộn để thu hút khách hàng. Một số, như cơ sở mới xây dựng ở Trịnh Châu, thậm chí phân phát phiếu tính toán miễn phí cho các công ty công nghệ địa phương nhưng vẫn phải vật lộn để tìm người dùng.
Mặc dù gặp thách thức, chính phủ trung ương Trung Quốc vẫn ưu tiên phát triển cơ sở hạ tầng AI. Vào đầu năm 2025, họ đã triệu tập một hội nghị chuyên đề về ngành công nghiệp AI nhấn mạnh tầm quan trọng của sự tự chủ trong công nghệ này. Các công ty công nghệ lớn như Alibaba và ByteDance đã công bố các khoản đầu tư đáng kể vào điện toán đám mây và cơ sở hạ tầng phần cứng AI.
Goodrich cho rằng chính phủ Trung Quốc xem tình hình hiện tại như một nỗi đau cần thiết để trưởng thành. "Chính phủ Trung Quốc có thể sẽ xem [các trung tâm dữ liệu được sử dụng dưới mức] như một điều xấu cần thiết để phát triển một khả năng quan trọng... Họ nhìn thấy kết quả cuối cùng, không phải phương tiện," ông nói.
Khi ngành công nghiệp phát triển, nhu cầu vẫn mạnh mẽ đối với chip Nvidia, đặc biệt là mẫu H20 được thiết kế cho thị trường Trung Quốc. Tuy nhiên, đối với nhiều người trong lĩnh vực, như quản lý dự án trung tâm dữ liệu Fang Cunbao, tình trạng hiện tại của thị trường đã thúc đẩy một sự đánh giá lại. Vào đầu năm nay, Fang đã rời bỏ ngành công nghiệp trung tâm dữ liệu hoàn toàn. "Thị trường quá hỗn loạn. Những người áp dụng sớm đã kiếm lời, nhưng bây giờ chỉ là người ta đuổi theo những kẽ hở chính sách," ông giải thích. Ông hiện đang chuyển trọng tâm sang giáo dục AI.
Tình trạng của ngành trung tâm dữ liệu AI Trung Quốc là một minh họa sống động cho chu kỳ bong bóng công nghệ cổ điển: sự phấn khích ban đầu, đầu tư quá mức, và sau đó là sự điều chỉnh đau đớn. Mặc dù DeepSeek đã giúp nâng cao khả năng AI nội địa của Trung Quốc, nó đồng thời cũng đã góp phần biến nhiều dự án trung tâm dữ liệu đầy tham vọng từ những "con gà đẻ trứng vàng" tiềm năng thành "cánh đồng bỏ hoang" tốn kém và kém hiệu quả.
Nguyễn Hải
