Ngôi đền cả của vùng đất Hoa Lâm
Đền là nơi thờ phụng Thành Hoàng. Mọi người tin tưởng ở sự linh thiêng của thần, cầu được yên lành thịnh vượng, thoả mãn đời sống tâm linh. Do vậy, mọi nghĩa vụ đóng góp xây dựng đền, người dân đều sẵn sàng và tích cực. Ai cũng coi đền là nơi linh thiêng nhất, tôn nghiêm nhất, đi qua trước đền đều phải bỏ mũ nón xuống hoặc không được ngồi trên mình trâu ngựa.
Đền Tiền Hậu được người dân xã Hoa Lâm xây dựng từ thuở “mang gơm mở cõi”, lập đất dựng làng. Lúc đầu, đền chỉ có thượng điện, thiêu hương làm bằng gỗ lim mái lợp tranh.
Năm Ất Hợi (1815) thời vua Gia Long người dân trong xã bắt đầu xây dựng đền kiên cố và to đẹp. Trải qua 121 năm xây dựng, đến năm Bính Tý (1936), đền xây dựng xong hoàn tất, đi vào tế lễ một cách nghiêm trang.
Khuôn viên Đền rộng hơn một mẫu, kiến trúc gồm 6 toà nhà lớn (Thượng điện - Trung điện - Hạ điện; Tả vu - Hữu vu; Tam quan) được chạm trổ rất tinh vi và trang nghiêm, nhiều đồ tế khí quý. Trong đền có treo các sắc phong của nhiều triều vua ban như: Sắc của vua Lê Chiêu Thống, Sắc của vua Khải Định...
Minh chứng cho công cuộc xây dựng này được viết lại thành câu đối treo trước nhà Thượng điện của đền:
“Gia Long Ất Hợi đông cung tạo
Bảo Đại Bính Tý hạ cáo thành”.
Hàng năm cứ đến ngày mồng 4 Tết, làng mở hội tại Đền (lễ Du hý) để làm lễ cầu phúc, rước sắc vua ban và rước Thành hoàng làng đi về các thôn liên xã rồi sau đó lại rước về đền. Trai tráng trong làng phải đi đông đủ, ai không đi rước phải nạp tiền phạt.
Trong lễ hội diễn ra nhiều hoạt động vui chơi mang đậm bản sắc văn hoá của làng quê Việt Nam như: cờ thẻ, đánh đu, múa sắc bùa, hát ví, vè, dặm,... Cuối buổi lễ họp làng do tiên chỉ văn thân, chức sắc điều hành công bố sổ sách nghĩa thương, kiểm điểm việc thực hiện hương ước, đề đạt việc làm công ích, cũng như các mặt xã hội trong làng.
Từ năm 1936 đến năm 1945 là thời kỳ thịnh vượng nhất của đền, cúng tế rất linh đình, tinh thần của dân làng thì rất phấn khởi và háo hức vô cùng.
Gia phả họ Nguyễn Doãn (Ngọc Lâm) phần viết về làng Ngọc Lâm, có đoạn viết về đền Ngọc Lâm như sau:
“Làng có đền thờ Thành Hoàng của làng Ngọc Lâm không phải là một nhân vật lịch sử nổi tiếng mà là một vị thần trừu tượng được vua phong, đây là một đền bình thường không nổi tiếng gì. Đền nằm ở xứ Nương Ỏn trên một khu đất rộng cách biệt làng 200 m, khá vắng vẻ, ngày thường không có người qua lại.
Đền có hai ngôi nhà: nhà Hậu Đường và nhà Bái Đường. Mỗi năm làng tế hai kỳ, mồng 4 Tết và Rằm tháng 6 âm lịch. Tế lễ mồng 4 Tết có rước sắc xuống đền làng Tiền Hậu.
Ở đó có diễn ra các trò vui chơi: đánh đu, đánh cờ,… tế lễ làng có lễ vật: 2-3 con bò chia phần theo giáp, giáp gồm các xóm, chứ không chia theo họ. Sau mỗi kỳ tế có họp làng chứ không họp giáp”.
Lịch sử Đảng bộ xã Đức Thuỷ (1930-2010), phần viết về “Khu dân cư làng Văn Xá” có đoạn: “Trước đây, 3 làng Ngọc Lâm (Kẻ Lim), Tiền Hậu (Kẻ Sim), Vạn Xá (Kẻ Bượm) thuộc Hoa Lâm. Đến năm 1842, vua Thiệu Trị lên ngôi, vì phạm tên huý nên xã Hoa Lâm đổi thành Văn Lâm. Lúc này, làng Vạn Xá thuộc xã Văn Lâm, có thể coi là một bộ phận của làng Văn Lâm vì mãi cho đến sau này làng Vạn Xá vẫn chung một triện (con dấu) với làng Tiền Hậu (Văn Lâm)”.
Qua hai tư liệu trên có thể thấy đền Tiền Hậu là đền “cả” của xã Văn Lâm (gồm Văn Xá, Tiền Hậu, Ngọc Lâm).
Đền bị “bỏ bom”
Sau Cách mạng tháng Tám, tình hình đất nước bước sang một giai đoạn mới, hàng năm sự cúng tế của làng ở đền có phần giảm đi nhưng phần hương khói thì các cụ vẫn tiến hành như thường lệ.
Đến tháng 4/1947, nhà nước tiến hành “hợp tự” đền Tiền Hậu ra đền Cả (đền Voi Mẹp) tại Đức Thuỷ. Từ đó đền làng trở thành nơi hội họp, mít tinh, cơ quan làm việc, trường học nên trở thành mục tiêu đánh phá của Pháp.
Vào tháng 4/1953, chi bộ Đảng đang họp trong đền thì có hai máy bay của thực dân Pháp đến ném bom. Các đồng chí đảng viên vẫn an toàn nhưng đền bị hư hỏng nặng.
Đến tháng 8/1953, máy bay Pháp dội liên tiếp hai quả bom tấn xuống toà nhà Trung điện làm cả 6 toà nhà đổ sập và hư hỏng hoàn toàn.
Mất đi ngôi đền quanh năm trầm mặc khói hương, mất đi nơi thờ Thành Hoàng làng linh thiêng với lễ hội mang đậm bản sắc văn hóa quê hương, người dân làng Văn Lâm đau lắm, xót lắm. Sự mất mát - nỗi đau đó không gì bù đắp nổi.
Hiện nay, các thế hệ người con làng Văn Lâm đang chung tay xây dựng lại đền làng trên vết tích của nền móng cũ còn lại.
Đền Tiền Hậu thờ ai?
Trong sách Địa chí huyện Đức Thọ (trang 617) ở cột thứ tự số 76 có thống kê đền Tiền Hậu ở làng Tiền Hậu nhưng ở cột “Vị thần được thờ” lại đánh dấu chấm hỏi (?), có nghĩa là chưa có thông tin về vị thần được thờ. Một số cụ cao niên trong làng cho biết đền Tiền Hậu thờ “Song đồng ngọc nữ thượng đẳng tôn thần và Linh thông đại vượng phổ chính thần vị”.
Điều này được các cụ khẳng định là ghi ở Bài vị (hiện Bài vị đang được thờ tự tại Đền Voi Mẹt - năm kia hợp tự đưa ra đây).
Bài vị này được viết lại theo Sắc của các nhà vua ban tặng, nội dung chữ Hán như sau:
"當境天佛神歴朝勅贈靈聰大王普濟正神兼加贈保安正直佑善敦凝
陞翊保中興尊神位婉媚端荘雙童玉女靈應尊神勅贈
荘徽翊保中興上等神 位 "
Dịch nghĩa:
"Đương Cảnh Thiên Phật Thần, Lịch Triều Sắc Tặng Linh Thông Đại Vương Phổ Tế Chính Thần, Kiêm Gia Tặng Bảo An Chính Trực Hựu Thiện Đôn Ngưng,
Thăng Dực Bảo Trung Hưng Tôn Thần Vị, Uyển Mỵ Đoan Trang Song Đồng Ngọc Nữ Linh Ứng Tôn Thần, Sắc Tặng Trang Huy Dực Bảo Trung Hưng Thượng Đẳng Thần Vị".
Hiện nay, các thế hệ con cháu làng Văn Lâm đã phục dựng bài vị và tạc tượng Thành Hoàng đặt thờ cúng tại nhà Thượng điện của đền.
Phan Duy Nghĩa
