Ngày 8/8, Viện Hải dương học – Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam công bố kết quả đề tài nghiên cứu “Đặc điểm sinh học và hiện trạng nguồn lợi của cá “lịch củ” thuộc họ Cá chình rắn ở vùng ven biển và cửa sông từ Vũng Tàu (cũ) đến Bến Tre (cũ) và đề xuất giải pháp phát triển bền vững”.
Cá “lịch củ” là tên gọi dân gian của các loài cá có thân dài, thường thuộc họ cá chình rắn, sống vùi lấp trong nền đáy, giá trị thương mại cao, có loài được bán với giá 500 – 700 nghìn đồng/kg. Dù quan trọng về sinh thái và sinh kế, thông tin khoa học về nhóm cá này trước nay vẫn hạn chế.
Nhóm nghiên cứu đã thu mẫu tại 5 địa điểm ven bờ và 9 trạm ngoài khơi, kết hợp nhiều phương pháp khai thác như: giã cào, lồng bẫy, lưới te.
Kết quả xác định 5 loài tiêu biểu, trong đó có 2 loài mới cho khoa học lần đầu tiên được ghi nhận được đặt tên: Cá lịch mỡ (Ophichthus cuulongensis Vo, Hibino & Ho, 2025) và Cá lịch dài thân đen (O. nguyenorum Vo, Hibino & Ho, 2025).
Ngoài ra còn ghi nhận Cá chình rắn vây cao (O. macrochir), Cá chình rắn 2 hàng răng (O. rutidoderma) và Cá nhệch răng hạt (Pisodonophis cf. boro).
Không chỉ giới hạn ở họ Cá chình rắn, nhóm cũng công bố 2 loài cá mới cho khoa học thuộc các họ cá sống đáy sâu. Trong đó, 2 loài thuộc chi Dysomma và Dysommina (họ Synaphobranchidae), được công bố trên tạp chí Journal of Fish Biology. Loài Dysomma intermedium nổi bật với thân dài chiếm 50% chiều dài đầu, cấu trúc vây và răng đặc trưng, cùng 70 - 76 lỗ đường bên và 118 - 124 đốt sống. Còn loài Dysommina brevis gây chú ý bởi thân ngắn đặc biệt, kích thước mắt lớn, răng ít hơn hẳn các loài cùng chi.
Đặc biệt, đây là lần đầu tiên tại Việt Nam ghi nhận loài Cá chình Meadia roseni, vốn chỉ từng xuất hiện ở vùng biển Đài Loan (Trung Quốc).
Giới khoa học lên tiếng bảo vệ
Dù chưa được xếp hạng trong Sách đỏ Việt Nam hay Sách đỏ IUCN do mới được mô tả năm 2025, hai loài cá “lịch củ” này được đánh giá có nguy cơ suy giảm quần thể.
Chúng phân bố hẹp ở vùng ven biển và cửa sông Đông Nam Bộ, chịu áp lực khai thác lớn vì giá trị thương mại cao, trong khi môi trường sống lại dễ bị tác động bởi giã cào, mất rừng ngập mặn và ô nhiễm.
Các nhà khoa học khuyến nghị cần áp dụng biện pháp bảo vệ ngay, tránh tình trạng suy kiệt nguồn lợi như đã xảy ra với một số loài cá chình khác.
Để bảo vệ nguồn lợi, nhóm các nhà khoa học khuyến nghị:
- Chỉ khai thác cá lịch mỡ khi đạt trên 68,5 cm;
- Dùng lưới mắt >20 mm để tránh bắt cá non;
- Hạn chế hoặc cấm giã cào ở vùng biển nông dưới 10 m;
- Tạm dừng khai thác tại cửa sông vào các tháng sinh sản cao điểm (tháng 3 và tháng 9); tăng cường tuần tra, kiểm soát khai thác ven bờ.
Kết quả nghiên cứu không chỉ bổ sung dữ liệu phân loại học và sinh học cho nhóm cá chình ở Việt Nam, mà còn cung cấp cơ sở khoa học quan trọng cho quản lý, bảo tồn và phát triển bền vững nguồn lợi thủy sản.
Theo các chuyên gia, việc phát hiện 2 loài cá “lịch củ” mới không chỉ mở rộng hiểu biết về đa dạng sinh học biển Việt Nam, mà còn cung cấp dữ liệu quan trọng phục vụ phân loại và bảo tồn. Những thông tin về đặc điểm sinh học, mùa sinh sản và môi trường sống sẽ là cơ sở để xây dựng các biện pháp quản lý, khai thác hợp lý, vừa bảo vệ hệ sinh thái ven biển vừa phát triển nguồn lợi thủy sản bền vững.
Ngọc Minh
