Nhiều năm qua, mỗi lần người dân câu được cá trắm đen hoặc trắm trắng khổng lồ, dư luận lại xôn xao bởi kích thước vượt trội và giá trị kinh tế cao của nó. Những cá thể lớn hiếm hoi xuất hiện luôn trở thành tâm điểm chú ý, bởi chúng đại diện cho sự trù phú của hệ sinh thái sông Đà.
Tháng 5/2017, một cần thủ ở huyện Cao Phong (Hòa Bình cũ) từng bất ngờ câu được con cá trắm đen nặng tới 41 kg ngay tại lòng sông Đà, xã Thung Nai. Con cá dài, thân chắc, lớp vảy đen ánh đặc trưng, được giới săn cá đánh giá là một trong những cá thể lớn nhất từng được ghi nhận tại khu vực.
Câu chuyện về "quái ngư" này đến nay vẫn được nhiều ngư dân truyền tai như một minh chứng cho sự đa dạng sinh học đặc biệt của lòng hồ.
Loài cá quý của sông Đà
Trắm đen (Mylopharyngodon piceus) là loài nổi tiếng nhất trong nhóm cá có giá trị cao tại hồ Hòa Bình. Cá sinh sống ở tầng nước sâu, gần lớp bùn đáy, phát triển chậm nhưng khỏe, thịt chắc và thơm. Trong quan niệm của người sành ăn, trắm đen tự nhiên quý hơn trắm trắng nhờ phần thịt đậm màu, ngọt, giàu đạm và ít mỡ.
Theo Đông y, trắm đen có tác dụng bổ tỳ vị, dưỡng khí huyết, thích hợp cho người suy nhược cơ thể, biếng ăn, mệt mỏi hoặc tỳ vị hư hàn. Bởi vậy, mỗi khi xuất hiện cá trắm đen cỡ lớn – đặc biệt những cá thể nặng từ 20–30 kg trở lên – đều lập tức tạo "sóng" trong giới tiêu dùng.
Những năm gần đây, giá cá trắm đen tự nhiên sông Đà luôn ở mức cao và có xu hướng khan hiếm. Một phần vì sản lượng đánh bắt giảm do môi trường thay đổi, phần khác vì cá rất khó đạt kích thước lớn nếu không có điều kiện sống lý tưởng: nước sâu, lạnh, dòng chảy sạch và ít tác động từ con người. Hiện nay, cá trắm đen cỡ trung trên thị trường có giá khoảng 200.000 đồng/kg; cá lớn từ 300.000 đồng/kg. Với cá thể cực đại 30–40 kg, giá tại các nhà hàng hoặc phiên đấu giá có thể tăng gấp nhiều lần.
Những "mã đà" khổng lồ không chỉ là niềm tự hào của người dân vùng hồ mà còn mang giá trị kinh tế quan trọng. Tuy nhiên, sự xuất hiện thưa vắng của chúng cũng là lời cảnh tỉnh về nguy cơ suy giảm nguồn lợi tự nhiên nếu khai thác quá mức.
Cá trắm đen biểu tượng của sự khỏe mạnh và bền bỉ. Song các chuyên gia môi trường cảnh báo, việc săn lùng cá lớn, sử dụng ngư cụ tận diệt hoặc đánh bắt sai thời vụ có thể khiến quần thể suy giảm nhanh chóng.
Nhiều địa phương quanh hồ đã bắt đầu triển khai mô hình khai thác bền vững: kiểm soát số lượng ngư cụ, cấm khai thác trong mùa sinh sản, thả bổ sung cá giống bản địa, cũng như nâng cao nhận thức cộng đồng về bảo vệ nguồn lợi. Song song đó, việc phát triển các mô hình nuôi trắm đen sinh thái, sử dụng lồng bè thân thiện môi trường cũng được xem là hướng đi để giảm áp lực lên nguồn cá tự nhiên.
Những con "mã đà" trắm đen hàng chục ký mỗi lần xuất hiện không chỉ mang lại nguồn thu đáng kể mà còn gợi nhắc về trách nhiệm gìn giữ sự phong phú của lòng hồ. Bảo vệ nguồn thủy sản chính là cách bảo vệ sinh kế lâu dài cho người dân sông Đà và gìn giữ giá trị tự nhiên cho các thế hệ sau.
Ngọc Minh
