Tình trạng này nếu không được kiểm soát kịp thời sẽ là nguyên nhân tiềm ẩn của hàng loạt bệnh lý nguy hiểm như: xơ vữa động mạch, cao huyết áp, nhồi máu cơ tim, đột quỵ… Tuy nhiên, không phải ai cũng hiểu rõ nguyên nhân gây ra mỡ máu cao, từ đó phòng tránh đúng cách.
Mỡ máu cao là gì?
Mỡ máu cao là tình trạng nồng độ lipid trong máu vượt quá ngưỡng cho phép, bao gồm:
Cholesterol toàn phần
LDL (cholesterol xấu)
Triglyceride (chất béo trung tính)
Đồng thời, HDL (cholesterol tốt) có thể bị giảm, dẫn đến mất cân bằng lipid máu.
Dù nghe “mỡ” có vẻ đơn giản, nhưng rối loạn mỡ máu lại là vấn đề cực kỳ nghiêm trọng nếu không được kiểm soát đúng cách.
Những nguyên nhân chính gây mỡ máu cao
Chế độ ăn uống không hợp lý
Đây là nguyên nhân phổ biến nhất dẫn đến tình trạng mỡ máu cao hiện nay.
Ăn nhiều thực phẩm giàu chất béo bão hòa và chất béo chuyển hóa như: mỡ động vật, đồ chiên rán, thức ăn nhanh, nội tạng, phô mai, bơ, thịt đỏ...Tiêu thụ quá nhiều đường, tinh bột tinh chế (gạo trắng, bánh mì trắng, nước ngọt có gas, bánh kẹo...) làm tăng nồng độ triglyceride.
Uống rượu bia thường xuyên cũng làm gan chuyển hóa nhiều chất béo hơn, gây tích tụ lipid trong máu.
Chế độ ăn mất cân đối không chỉ khiến cân nặng tăng lên mà còn làm rối loạn chuyển hóa lipid, đặc biệt là khi kết hợp với lối sống ít vận động.
Cần có chế độ ăn uống hợp lý
Lười vận động
Lối sống thụ động, ngồi nhiều – đặc biệt phổ biến ở nhân viên văn phòng, tài xế, người cao tuổi – góp phần làm giảm HDL (cholesterol tốt) và tăng LDL (cholesterol xấu).
Khi cơ thể không hoạt động đủ, năng lượng dư thừa sẽ được chuyển hóa thành chất béo và tích trữ, dẫn đến béo phì và mỡ máu cao.
Vận động không chỉ giúp giảm cân, mà còn kích thích gan chuyển hóa lipid hiệu quả hơn, tăng khả năng “dọn dẹp” mỡ dư thừa trong máu.
Béo phì, thừa cân
Béo phì là “mẹ” của rất nhiều bệnh lý rối loạn chuyển hóa, trong đó có mỡ máu cao. Lượng mỡ thừa – đặc biệt là mỡ nội tạng – ảnh hưởng trực tiếp đến chức năng gan, tuyến tụy và hệ tuần hoàn.
Người béo phì thường có:
Tăng triglyceride
Tăng LDL (cholesterol xấu)
Giảm HDL (cholesterol tốt)
Đặc biệt, người béo bụng (vòng eo lớn) có nguy cơ bị mỡ máu cao cao hơn nhiều lần so với người có chỉ số BMI tương đương nhưng mỡ phân bố đều.
Căng thẳng kéo dài (stress)
Nghe có vẻ không liên quan, nhưng stress tâm lý cũng là một trong những yếu tố gián tiếp gây rối loạn mỡ máu.
Cơ thể khi bị căng thẳng sẽ tiết ra hormone cortisol – loại hormone làm tăng quá trình tân tạo glucose và lipid tại gan, đồng thời kích thích cảm giác thèm ăn, đặc biệt là đồ ngọt và chất béo.
Thói quen “ăn uống xả stress” cũng dễ khiến bạn tiêu thụ quá mức thực phẩm không lành mạnh – từ đó tăng nguy cơ mỡ máu cao.
Hút thuốc lá
Hút thuốc lá không chỉ gây tổn thương phổi mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến hệ tim mạch. Nicotine và các chất độc hại trong khói thuốc:
Làm giảm HDL (cholesterol tốt)
Làm tổn thương thành mạch máu
Gây viêm mạch và tăng khả năng tích tụ mỡ trong thành mạch
Người hút thuốc lá có nguy cơ bị rối loạn lipid máu cao hơn rất nhiều so với người không hút, kể cả khi họ có cân nặng bình thường.
Rối loạn chuyển hóa di truyền
Một số người bị mỡ máu cao do yếu tố di truyền, gọi là rối loạn lipid máu gia đình. Đây là tình trạng cơ thể tự sản xuất quá nhiều cholesterol, hoặc không thể phân hủy chúng hiệu quả do khiếm khuyết gen.
Người mắc loại rối loạn này có thể bị mỡ máu cao từ khi còn trẻ, dù ăn uống lành mạnh và có lối sống tốt.
Trong trường hợp này, việc dùng thuốc kiểm soát lipid sẽ rất quan trọng và cần được theo dõi bởi bác sĩ chuyên khoa.
Các bệnh lý nền
Một số bệnh mãn tính cũng có thể là nguyên nhân thứ phát gây mỡ máu cao:
Đái tháo đường type 2: gây rối loạn chuyển hóa lipid
Suy giáp: làm giảm khả năng chuyển hóa mỡ
Bệnh gan (gan nhiễm mỡ, viêm gan): ảnh hưởng đến chức năng chuyển hóa cholesterol
Bệnh thận mãn tính
Khi mắc các bệnh này, việc điều trị dứt điểm hoặc kiểm soát tốt sẽ giúp giảm nguy cơ mỡ máu cao.
Lười vận động cũng là nguyên nhân khiến mỡ máu cao
Tác dụng phụ của thuốc
Một số loại thuốc – nếu sử dụng lâu dài – có thể gây tác động tiêu cực đến mỡ máu, ví dụ như:
Thuốc tránh thaiCorticoid (chống viêm)
Một số thuốc điều trị tăng huyết áp, trầm cảm, rối loạn nhịp tim…
Ai dễ bị mỡ máu cao?
Bạn có thể nguy cơ cao bị mỡ máu cao nếu:
Trên 40 tuổi
Ít vận động, làm việc văn phòng
Béo phì, đặc biệt là béo bụng
Có người thân bị bệnh tim mạch, tiểu đường, mỡ máu
Có lối sống không lành mạnh (ăn uống thất thường, hút thuốc, uống rượu)
Làm sao để phòng tránh mỡ máu cao?
Phòng bệnh hơn chữa bệnh, bạn hoàn toàn có thể kiểm soát và phòng ngừa mỡ máu cao nếu:
Ăn uống lành mạnh: ưu tiên rau xanh, cá béo (omega-3), ngũ cốc nguyên cám
Tập thể dục đều đặn: ít nhất 30 phút mỗi ngày, 5 ngày/tuần
Duy trì cân nặng lý tưởng, tránh béo phì
Không hút thuốc, hạn chế rượu bia
Khám sức khỏe định kỳ 6 – 12 tháng/lần
Kiểm soát tốt các bệnh nền nếu có
Mỡ máu cao là một căn bệnh âm thầm nhưng cực kỳ nguy hiểm nếu không được kiểm soát. Việc hiểu rõ nguyên nhân gây mỡ máu cao là bước đầu tiên để mỗi người chúng ta chủ động bảo vệ sức khỏe tim mạch và chất lượng sống lâu dài.
