Đối với Saydi Emin, một người nông dân sống ở rìa phía nam của sa mạc Taklimakan, được gọi là "Biển Chết", bão cát luôn là mối đe dọa thường trực. Gió có thể xé lớp màng nhựa phủ lên cánh đồng của ông và phá hủy cây giống. Những thách thức này khiến ông cũng như những người dân sống tại đây lo ngại.
Vạn lý Trường Thành xanh
Nhưng tính đến cuối năm 2024, sa mạc lớn nhất Trung Quốc Taklimakan hiện đã được bao quanh hoàn toàn bởi vành đai xanh trải dài 3.046 km. Đây là kết quả của hơn 4 thập kỷ nỗ lực trong khuôn khổ Chương trình rừng chắn gió ba phương Bắc của Trung Quốc, dự án trồng rừng lớn nhất thế giới nhằm giải quyết tình trạng sa mạc hóa.
Chương trình được triển khai vào năm 1978 và dự kiến hoàn thành vào năm 2050. Vào tháng 6/2023, Trung Quốc đề xuất biến chương trình này thành một "Vạn lý Trường thành xanh" hoàn chỉnh và không thể phá vỡ cũng như hàng rào an ninh sinh thái ở miền bắc Trung Quốc. Quy mô của dự án có diện tích tương đương với nước Đức.
Được biết đến với cái tên “Biển tử thần”, sa mạc Taklimakan có được tên gọi này là do nó có thể "nuốt chửng" các thành phố và cơ sở hạ tầng thông qua những cơn bão cát. Tuy nhiên, sau 40 năm trồng trọt liên tục, cảnh quan đã trải qua một sự biến đổi ngoạn mục. Các vành đai rừng hiện neo giữ đất, bảo vệ các tuyến đường giao thông và góp phần làm mát khí hậu tại địa phương. Những nỗ lực này cũng đã tạo ra các cơ hội kinh tế mới cho cộng đồng địa phương, bao gồm việc làm trong việc bảo dưỡng cây, buôn bán thuốc thảo dược và nông nghiệp bền vững.
Sáng kiến vành đai xanh cũng dẫn đến hai thành tựu cơ sở hạ tầng lớn: Đường sắt Hotan-Ruoqiang — tuyến đường sắt đầu tiên bao quanh sa mạc — và triển khai hệ thống kiểm soát cát chạy bằng năng lượng mặt trời, tích hợp phục hồi sinh thái với công nghệ năng lượng tái tạo.
Robot, cây trồng và tấm pin quang điện
Kiểm soát tình trạng sa mạc hóa ở rìa Taklimakan là một thách thức to lớn, thúc đẩy nhiều khu vực tìm hiểu các biện pháp phù hợp để chống lại sự xâm lấn của nó. Nhiều xe ủi đất di chuyển liên tục ở những khu vực dễ xảy ra bão cát. Sau khi đất được san phẳng, các băng tưới nhỏ giọt sẽ được đặt xuống gần gốc của cây trồng.
Một mạng lưới sản xuất và truyền tải điện "hàng đầu thế giới" đang được hình thành trong các sa mạc rộng lớn ở vùng Tây Bắc Trung Quốc. Tập đoàn Tam Hiệp đang thực hiện kế hoạch lắp đặt 8,5 gigawatt điện mặt trời và 4 gigawatt điện gió trong khu vực — đủ để cung cấp điện cho hàng triệu ngôi nhà. Mục đích của họ là biến sa mạc thành trung tâm năng lượng trung hòa carbon có vẻ là viễn tưởng, nhưng Trung Quốc đang biến điều đó thành hiện thực.
Bên cạnh việc cung cấp năng lượng sạch, các tấm pin mặt trời còn đóng vai trò là tuyến phòng thủ đầu tiên chống lại cát sa mạc.
Luo Aike, phó giám đốc cục lâm nghiệp và đồng cỏ của huyện Hotan, giải thích rằng sự kết hợp giữa quang điện và nông nghiệp mang lại một mô hình mới để kiểm soát và cố định cát ở Hotan, chủ yếu ở những khu vực xa ốc đảo. Cách tiếp cận sáng tạo này tạo ra năng lượng trong khi giảm tốc độ gió ở trên và hỗ trợ sự phát triển của các loài thực vật chịu hạn ở dưới, mang lại nhiều lợi ích đồng thời.
Ngoài ra, một robot thông minh do Trung Quốc tự phát triển đã được triển khai để cấy ghép cây trồng trong sa mạc. Robot di chuyển trong sa mạc theo các tuyến đường được thiết lập sẵn và thực hiện các nhiệm vụ như đào hố và trồng cây con, đạt hiệu quả cao hơn nhiều lần so với việc trồng cây thủ công truyền thống.
Tạm dừng, không phải là kết thúc
Tuy nhiên, Trung Quốc bất ngờ tạm dừng chiến dịch vành đai xanh sa mạc Taklimakan. Khi phần lớn việc trồng trọt đã hoàn tất, dự án bước vào giai đoạn mới quan trọng. Với vành đai xanh, trọng tâm đang chuyển sang tính bền vững lâu dài. Việc duy trì một hệ sinh thái rộng lớn như vậy đòi hỏi phải chăm sóc liên tục — tưới tiêu hiệu quả, giám sát khoa học liên tục và sự tham gia của địa phương để ngăn chặn sự thoái triển.
Với giai đoạn đầu của quá trình trồng rừng hoàn tất, Trung Quốc hiện đang chuyển hướng. Sự tạm dừng này đánh dấu sự chuyển đổi từ mở rộng sang duy trì. Các nhà khoa học và kỹ sư sẽ theo dõi sự ổn định của hệ sinh thái, cải thiện hiệu quả tưới tiêu và củng cố các lợi ích của dự án.
Thùy Anh
Theo Wonderful Engineering, Global Times, China Daily
