Cơ quan Bảo hiểm Xã hội Việt Nam đã nhiều lần khuyến cáo người lao động về việc rút bảo hiểm xã hội một lần, có thể là một quyết định lợi trước mắt, nhưng hại lâu dài. Trong khi không ít người người già hối hận vì đã mất đi quyền lợi lương hưu và được cấp thẻ BHYT chăm sóc tuổi già thì hiện nay, một số lao động trẻ lại đi rút BHXH một lần.
Khi rút BHXH một lần, người lao động có thể nhận được một số tiền lớn để sử dụng cho nhu cầu chi tiêu cấp thiết, giải quyết được khó khăn trước mắt mà không cần phải vay mượn và lo lắng. Tuy nhiên, một số lao động dù không có nhu cầu cấp thiết vấn rút BHXH một lần, để gửi ngân hàng, tự đầu tư, mà không nhận thức được những thiệt thòi của việc này.
Nhiều người nuối tiếc lúc về già khi rút BHXH một lần
Đã nhiều năm nay, bà Hoàng Thị Mai (ngụ tại phường Hai Bà Trưng, Hà Nội) đã gắn liền với xửng bánh báo hấp ven đường. Ngoài 60, không có lương hưu, không trợ cấp, bà chỉ có thể trông chờ vào xửng bánh bao này.
Ngày còn trẻ, bà từng là công nhân nhà máy, nhưng sau khi nghỉ việc, bà lựa chọn nhận BHXH một lần. Khoản tiền hơn 100 triệu nhận về, bà đã chi tiêu hết chỉ sau một thời gian, rồi sau từ đó đến nay vẫn chật vật mưu sinh. Bà Mai không khỏi hối tiếc vì hàng chục năm đóng bảo hiểm xã hội nhưng giờ lại tay trắng: "Đáng lẽ, giờ tôi có thể nhận lương hưu, không phải lo nghĩ gì, không phải phiền đến con cháu. Nhưng bán bánh không đủ lo thân, lắm lúc vẫn phải nhận tiền của con, tôi tủi lắm".
Cùng cảnh với bà Mai là rất nhiều người cao tuổi khác, đã mất đi điểm tựa cho tuổi già, khi rút BHXH một lần. Và không chỉ có họ, mà còn là rất nhiều người lao động khác, đang lựa chọn BHXH một lần.
Mất việc sau đại dịch, kinh tế gia đình khó khăn khiến một số người lao động lựa chọn rút BHXH một lần để có “tiền tươi”, nhưng rồi cũng chỉ đủ trang trải trong vài tháng ngắn ngủi và lại tiếp tục lo mưu sinh cho tuổi già. Thực trạng này rất đáng lo ngại, không chỉ gây thiệt thòi lớn về quyền lợi của người lao động mà còn tạo hệ lụy cho an sinh xã hội quốc gia khi dân số nước ta đang bắt đầu già hóa.
Nhận BHXH một lần, người lao động mất nhiều quyền lợi
Thứ nhất, người lao động không còn trong hệ thống BHXH được Nhà nước bảo hộ, mất cơ hội được hưởng lương hưu hằng tháng – nguồn thu nhập ổn định, hữu ích khi về già. Người tham gia BHXH khi đã hưởng lương hưu thì mức lương hưu sẽ được điều chỉnh định kỳ theo chỉ số giá tiêu dùng và mức tăng trưởng kinh tế (từ năm 2003 đến nay, Nhà nước đã điều chỉnh tăng lương hưu 17 lần, với mức tăng từ khoảng 7,5% đến 9,3% cho mỗi lần điều chỉnh, tùy theo nhóm đối tượng).
Thứ hai, người lao động mất đi cơ hội được cấp thẻ BHYT miễn phí trong suốt thời gian hưởng lương hưu để hưởng các quyền lợi về khám chữa bệnh BHYT, chăm sóc sức khỏe khi tuổi già, độ tuổi dễ gặp bất trắc về sức khỏe nhất của mỗi người.
Thứ ba, thân nhân của người lao động không được hưởng chế độ tử tuất khi không may qua đời. Bởi nếu người đang hưởng lương hưu không may qua đời thì người lo mai táng sẽ được nhận một lần trợ cấp mai táng bằng 10 lần mức lương cơ sở tại tháng người hưởng lương hưu qua đời và thân nhân được hưởng trợ cấp tử tuất hằng tháng hoặc một lần.
Thứ tư, số tiền người lao động nhận BHXH một lần thiệt hơn so với số tiền đã đóng vào quỹ BHXH.
Theo quy định hiện hành, tổng mức đóng BHXH vào quỹ hưu trí, tử tuất là 22% mức tiền lương tháng làm căn cứ đóng BHXH của người lao động. Trong đó, người lao động đóng 8% và người sử dụng lao động đóng 14%, tổng mức đóng vào quỹ BHXH hằng năm bằng 2,64 tháng lương. Nếu người lao động hưởng BHXH một lần thì mức hưởng mỗi năm đóng BHXH chỉ bằng 1,5 tháng mức bình quân tiền lương tháng đóng BHXH cho những năm đóng trước năm 2014 và bằng 2 tháng mức bình quân tiền lương tháng đóng BHXH cho những năm đóng từ năm 2014 trở đi.
Như vậy, nếu lĩnh BHXH một lần, người lao động sẽ mất đi khoảng 1,14 tháng lương đối với mỗi năm đóng BHXH trước năm 2014 và khoảng 0,64 tháng lương đối với mỗi năm đóng BHXH sau năm 2014.
Thứ năm, khi không rút BHXH một lần, khoản tiền đóng vào quỹ BHXH là “của để dành” quý giá của người lao động, nó không mất đi mà ngược lại vẫn được cơ quan BHXH quản lý và đầu tư tăng trưởng.
Thay vì nhận BHXH một lần, nên bảo lưu thời gian đóng
Cơ quan Bảo hiểm Xã hội khuyến cáo, trong trường hợp, với những khó khăn trước mắt (do mất việc làm, giảm sút thu nhập gây nên), người lao động hoàn toàn có thể bảo lưu thời gian đóng BHXH, để khi có điều kiện thì tiếp tục tham gia BHXH bắt buộc hoặc tham gia BHXH tự nguyện (mọi người tham gia BHXH tự nguyện đều được Nhà nước hỗ trợ một phần kinh phí, với các mức hỗ trợ 10%-25%-30% tính trên chuẩn hộ nghèo khu vực nông thôn với 3 nhóm đối tượng khác nhau).
Ngoài ra, trong giai đoạn bảo lưu thời gian đóng BHXH, nếu không may người lao động qua đời, gia đình được hưởng trợ cấp mai táng bằng 10 tháng lương cơ sở, thân nhân tùy theo điều kiện được hưởng trợ cấp tuất hằng tháng (tối đa 4 người) đến khi trưởng thành (nếu là con) hoặc hưởng đến khi qua đời (nếu là vợ, chồng hoặc cha, mẹ đã hết tuổi lao động và không có thu nhập hoặc có thu nhập nhưng thấp hơn mức lương cơ sở); trường hợp nhận trợ cấp tuất một lần thì mức trợ cấp được tính như BHXH một lần.
Trong thời gian không may bị thất nghiệp, người lao động nên đăng ký nhận trợ cấp thất nghiệp, trợ cấp học nghề để vượt qua khó khăn với các quyền lợi hưởng như: Được hưởng trợ cấp thất nghiệp bằng 60% mức bình quân tiền lương tháng đóng bảo hiểm thất nghiệp của 06 tháng liền kề trước khi thất nghiệp, tối đa không quá 05 lần mức lương cơ sở hoặc 05 lần mức lương tối thiểu vùng; Được hưởng chế độ BHYT theo quy định để khám, chữa bệnh BHYT khi không may ốm đau; Được hỗ trợ học nghề (tối đa 1 triệu đồng/người/tháng); Được hỗ trợ, tư vấn, giới thiệu việc làm miễn phí; Được đào tạo, bồi dưỡng, nâng cao trình độ kỹ năng nghề.
Qua đợt khó khăn, khi có cơ hội trở lại thị trường lao động, người lao động sẽ tiếp tục được đóng BHXH để cộng nối thời gian tính hưởng lương hưu sau này. Nếu vẫn chưa thể đóng tiếp BHXH, người lao động có quyền bảo lưu và sau đó đóng tiếp (bằng cách tham gia BHXH bắt buộc hoặc tự nguyện) để đủ điều kiện nhận lương hưu.
Trong thực tế đã có rất nhiều trường hợp khi đã nhận BHXH một lần muốn nộp lại tiền để phục hồi số năm đã tham gia BHXH cho đủ điều kiện hưởng lương hưu, nhưng pháp luật về BHXH chưa quy định về trường hợp này. Vì vậy, người lao động cần cân nhắc kỹ trước khi quyết định hưởng BHXH một lần.
"Cách hữu hiệu nhất để có tuổi già an yên, không phụ thuộc vào con cháu là có nguồn tài chính ổn định qua lương hưu hằng tháng khi về già và được cấp thẻ BHYT để chăm sóc sức khỏe trong suốt thời gian hưởng lương hưu" - cơ quan Bảo hiểm Xã hội nhấn mạnh.
