Viên đá quý lớn nhất Việt Nam từng khiến thế giới sửng sốt: Là bảo vật quốc gia, nặng tới 2,7kg

Loại đá quý có độ cứng chỉ kém kim cương

Ruby, hay hồng ngọc, là một loại đá quý thuộc nhóm corundum, và chỉ những corundum có màu đỏ mới được gọi là ruby. Màu đỏ này bắt nguồn từ sự hiện diện của crôm trong cấu trúc của đá. Tên tiếng Anh "ruby" xuất phát từ từ "ruber" trong tiếng Latin, có nghĩa là màu đỏ. Ruby tự nhiên vô cùng hiếm và quý, trong khi những loại ruby nhân tạo thì có giá thành thấp hơn nhiều.

Ruby có độ cứng là 9,0 theo thang độ cứng Mohs. Giữa các loại đá quý tự nhiên chỉ có moissanit và kim cương là cứng hơn hết, trong đó kim cương có độ cứng là 10 còn moissanit có độ cứng dao động trong khoảng giữa kim cương và hồng ngọc.

Trừ châu Nam Cực, tất cả các châu lục khác đều có sự hiện diện của mỏ ruby. Ruby từ châu Á thường được ưa chuộng hơn cả. Myanmar, Thái Lan và Sri Lanka, nơi mà nguồn cung ruby đang dần trở nên khan hiếm, là những nước xuất khẩu ruby chủ chốt. Ruby cũng được phát hiện ở các quốc gia như Ấn Độ, Trung Quốc, Pakistan, Afghanistan và Việt Nam. Trong khi đó, ruby từ châu Phi, bao gồm các nước như Kenya và Tanzania, cũng được đánh giá cao về giá trị. Ở Bắc Mỹ, ví dụ như Bắc Carolina, cùng với Nam Mỹ như Colombia và Úc, số lượng mỏ ruby lại ít hơn. Tại châu Âu, người ta đã tìm thấy ruby ở Phần Lan, Na Uy và Macedonia. Ruby từ mỗi quốc gia có những đặc điểm nhỏ đặc trưng riêng.

Ruby của Việt Nam được mệnh danh là một trong những loại có chất lượng hàng đầu thế giới. Theo Kỹ sư Nguyễn Xuân An, nguyên Phó Chủ tịch Tổng hội Địa chất Việt Nam, các mỏ ruby tại Yên Bái và Nghệ An là những nơi sản xuất ra nhiều viên ruby xuất sắc. Đặc biệt, huyện Yên Bình, tỉnh Yên Bái, nổi danh với các mỏ ruby sao. Mỏ Tân Hương nổi bật với trữ lượng lớn, nơi đã phát hiện ra những viên ruby đẹp nhất và có giá trị cao nhất tại Việt Nam.

Phát hiện viên đá quý khổng lồ

Trong đó phải kể đến, tháng 4 năm 1997, công nhân ở mỏ Tân Hương phát hiện một khối đá lớn không qua được sàng vì kích thước lớn, nặng 2,7kg và có bề ngoài không mịn, giống như củ súp lơ, với nhiều tạp chất dính xung quanh. Sau quá trình làm sạch và loại bỏ tạp chất, người ta nhận ra có một vết nứt trên bề mặt của viên ruby. Viên ruby còn lại sau khi tách nặng 2.160 gram, tương đương 10.800 cara.

Theo lời kể của Kỹ sư Nguyễn Xuân An trên Bưu điện Việt Nam, vào thời điểm đó ông đang giữ chức vụ Phó tổng giám đốc và trực tiếp phụ trách việc xử lý viên ruby. Viên ruby ban đầu có vẻ ngoài sần sùi như một củ súp lơ với nhiều tạp chất. Qua quá trình làm sạch, một vết nứt trên bề mặt viên ruby đã được phát hiện, cho phép tách ra một viên ruby đực nặng 290 cara.

Viên ngọc ruby đực từng được trưng bày tại một cuộc triển lãm ở Hà Nội, nhận được sự ngưỡng mộ của nhiều khách ở trong nước và quốc tế.

Ngay sau khi được phát hiện, viên ngọc ruby khổng lồ đã gây chấn động giới khoa học vì trọng lượng của nó chưa từng thấy. Viên ruby này ngay lập tức được Công ty đá quý và vàng Yên Bái chuyển đến Tổng công ty đá quý và vàng Việt Nam.

Do được xác định là viên ruby lớn nhất Việt Nam, Nhà nước đã quyết định giữ nó làm Bảo vật quốc gia theo văn bản số 5346/VPCP ngày 22 tháng 11 năm 1999 của Văn phòng Chính phủ, và viên đá này hiện đặt tại Kho bạc Nhà nước với tên gọi "Ngôi sao Việt Nam". Mặc dù nhiều năm đã qua và những câu chuyện về số phận của viên ruby quốc bảo này dần dịu lại, việc định giá viên đá quý này vẫn chưa kết thúc. Các nhân vật chính liên quan đều nhận định rằng giá trị thực sự của viên ngọc ruby này vẫn còn là một điều bí ẩn.

Kỹ sư Nguyễn Xuân An cho biết việc đánh giá giá trị của viên ruby nhỏ rất phức tạp đối với các chuyên gia địa chất Việt Nam. Một nhóm chuyên gia từ Myanmar đã được mời đến để thẩm định viên đá quý này. Sau nhiều thảo luận, họ kết luận rằng giá trị tối thiểu của viên ruby nhỏ là 250.000 USD. "Sau buổi đấu giá tại Myanmar vào năm 1997, viên đá cuối cùng đã được bán cho một nhà buôn với giá 290.000 USD", ông An chia sẻ thêm.

Sau đó, Tổng Công ty Đá quý & Vàng Việt Nam (VIGEGO) đã mời thêm một số đoàn chuyên gia quốc tế đến Việt Nam để đánh giá viên ruby lớn, khối đá mẹ của viên ruby nhỏ, nhằm hỗ trợ VIGEGO trong việc xác định giá của nó. Đại diện công ty đã mời các chuyên gia đá quý từ Anh và Myanmar đến để định giá viên ruby, họ đều nhận định rằng viên đá quý này là "độc nhất vô nhị" và không thể định giá cụ thể được. Trải qua 3 năm với nhiều cuộc họp của các cơ quan chức năng, vấn đề vẫn không giải quyết được do lớp tạp chất bao quanh viên đá.

Tuy viên ruby mẹ có tiềm năng giá trị cao, nhưng lớp tạp chất bên ngoài khiến việc đánh giá trở nên khó khăn. Có ý kiến cho rằng việc tách bỏ lớp vỏ có thể gây hỏng cấu trúc của viên đá, làm mất đi vẻ đẹp tự nhiên và giảm giá trị khoa học lẫn kinh tế của nó.

Theo thông tin từ tờ Tiền phong, cuộc họp ngày 22/9/1999 với sự tham gia của ba chuyên gia - KS. Nguyễn Xuân An, GS.TS Phan Trường Thị và ông Dương Bá Dũng - đã đi đến quyết định từ Hội đồng Giám định Bộ Tài chính rằng viên ruby là một trong những hiện vật quý hiếm và là viên đá lớn nhất được phát hiện ở Việt Nam, cần được bảo tồn như bảo vật quốc gia. Hội đồng đồng lòng không tiếp tục tách phần ngọc bên trong.

Về việc định giá, Hội đồng Giám định đã không đưa ra ước tính giá trị cụ thể do thiếu thông tin vào ngày 27/9/1999. Ngược lại, theo văn bản của Chủ tịch HĐQT VIGEGO Hoàng Thế Ngữ ngày 20/9/1999, giá trị của viên đá ước lượng từ 8,35 đến 10,98 triệu USD, một số tiền đáng kể cho một viên ruby.

Viên ruby lớn nhất Việt Nam này từng được bảo quản tại Kho bạc Nhà nước trong 10 năm. Hiện tại, nơi cất giữ viên đá quý và chuyện định giá vẫn là một bí ẩn.

Nguyệt Phạm (Tổng hợp)