Miếng bánh không dễ xơi
Thầy dạy thư pháp Liu Fengyang nghĩ rằng mình sẽ bắt đầu sự nghiệp giải trí khi được một công ty quản lý tài năng phát trực tiếp liên hệ vào giữa năm 2023.
Công ty hứa với người đàn ông 58 tuổi - người thường xuyên đăng video hát trên ứng dụng karaoke - rằng hợp tác sẽ tăng giá trị cá nhân và kiếm cho ông một khoản kha khá trên Douyin, ứng dụng anh em của TikTok ở Trung Quốc.
Liu ký hợp đồng với công ty, đồng ý phát trực tiếp bốn giờ mỗi ngày và tham gia vào các trận chiến "PK" - nơi những người ảnh hưởng cạnh tranh với nhau để kiếm quà ảo từ người hâm mộ.
Từ nhà mình ở thành phố Đại Liên, Liu phát trực tiếp hàng ngày, bắt đầu từ 5 giờ sáng, trong suốt 20 ngày. Nhưng người xem duy nhất là bạn bè và hàng xóm của ông.
Công ty quản lý tài năng chưa bao giờ gửi thiết bị hoặc đào tạo như đã hứa. Ông luôn thua trong các trận PK với những người phát trực tiếp là phụ nữ trẻ. Liu ngừng phát trực tiếp vì nhận ra mình sẽ không kiếm được tiền.
Sau đó, công ty kiện ông 200.000 nhân dân tệ (gần 700 triệu đồng) vì vi phạm hợp đồng. Ông phải giải quyết vụ kiện trong nhiều tháng, dẫn đến căng thẳng tột cùng. "Tôi thậm chí không thể ngủ được", Liu nói với Rest of World.
Ngành công nghiệp phát trực tiếp trị giá hàng tỷ đô la của Trung Quốc một phần được thúc đẩy bởi khoảng 24.000 công ty tài năng, cung cấp đào tạo và thiết bị cho những người phát trực tiếp để giúp họ thu hút người theo dõi và kiếm thu nhập.
Các công ty này nhận hoa hồng từ thu nhập của người ảnh hưởng khi họ hát, nhảy, bán sản phẩm, mời gọi khán giả hoặc thực hiện các mánh lới mạo hiểm tính mạng.
Trong vài năm qua, các công ty tìm kiếm nhân tài đã tuyển dụng hàng loạt những người có ảnh hưởng đầy tham vọng bằng cách hứa hẹn cho họ một con đường tắt để đạt được danh tiếng và vận may trong một thị trường việc làm khắc nghiệt, với kỳ vọng họ sẽ trở thành những người có thu nhập cao.
Nhưng với thị trường người ảnh hưởng tràn ngập và sự cạnh tranh ngày càng cao, một số người thấy mình bị mắc kẹt trong hợp đồng làm việc mệt mỏi, lương thấp và phải chịu những hình phạt nặng nề khi muốn thoát ra.
Theo cơ sở dữ liệu chính thức China Judgements Online, chỉ riêng trong tháng 12 năm 2023, tòa án Trung Quốc đã đưa ra ít nhất 23 phán quyết liên quan đến tranh chấp hợp đồng phát trực tiếp.
Những người phát trực tiếp được yêu cầu bồi thường cho các công ty về chi phí đào tạo, chỗ ở và thiết bị sau khi họ rời khỏi hoặc chuyển sang nền tảng cạnh tranh.
Một số đã bị phạt vì phát trực tiếp thông qua tài khoản cá nhân, điều giúp họ tránh chia sẻ thu nhập cho công ty. Các luật sư cho biết, nhiều xung đột đã được giải quyết thông qua hòa giải.
Năm người từng phát trực tiếp nói với Rest of World rằng họ đã được đề nghị ký các hợp đồng kéo dài nhiều năm. Nhưng họ phải vật lộn với những yêu cầu để trở thành người có ảnh hưởng và không thể kiếm đủ tiền boa ảo để trang trải cuộc sống.
Nhiều cạm bẫy trong ngành phát trực tiếp
Songqin, cựu người dẫn chương trình 22 tuổi, kể về việc cô ký hợp đồng với một công ty vào năm 2019 để phát trực tiếp trên ứng dụng Huya.
Bị thu hút bởi mức thu nhập cao, cô đã biểu diễn những gì bản thân mô tả là "những điệu nhảy gợi cảm" trong 6 đến 10 giờ mỗi ngày. Cuối cùng, cô quyết định nghỉ việc sau khi người quản lý yêu cầu gửi những bức ảnh gợi cảm cho người xem.
Hợp đồng của Songqin quy định cô sẽ phải trả khoản phạt 300.000 nhân dân tệ (1 tỷ đồng) nếu không hoàn thành hai năm làm việc.
Cô cho biết sau một vụ kiện kéo dài, tòa án đã yêu cầu cô phải trả 100.000 nhân dân tệ vì vi phạm hợp đồng. Là một phần của hệ thống tín nhiệm xã hội Trung Quốc, những người không tuân thủ lệnh của tòa án có thể bị hạn chế mua vé máy bay và vé tàu. Songqin không có tiền để trả tiền phạt và cũng không thể về thăm gia đình.
Một người ảnh hưởng ở thành phố Trùng Khánh họ Tao ký hợp đồng bán thời gian hai năm với một công ty tài năng vào tháng 11 vừa qua. Thỏa thuận quy định cô sẽ phát trực tiếp trên Douyin trong ba giờ một ngày, 23 ngày một tháng.
Công ty sẽ cung cấp đào tạo, thiết bị và thăng tiến, đồng thời đảm bảo cô được trả ít nhất 5.000 nhân dân tệ (17 triệu đồng) mỗi tháng trong ba tháng đầu tiên. Tao cũng sẽ được hưởng 25% thu nhập từ việc phát trực tiếp của mình.
Nhưng sau vài ngày phát sóng, Tao nhận ra cô ghét công việc đòi hỏi phải nói chuyện hàng giờ không có khán giả hoặc tán tỉnh những người xem nam giới.
Sau khi công ty từ chối yêu cầu hủy hợp đồng, Tao đã ngừng phát trực tuyến. Hai tháng sau, cô nhận được thư của luật sư yêu cầu bồi thường 153.989 nhân dân tệ (500 triệu đồng) vì vi phạm hợp đồng. "Họ sẽ không để tôi rời đi", cô gái 28 tuổi nói. "Trong ngành này có rất nhiều cạm bẫy".
Zhen Ye, nghiên cứu sinh tiến sĩ tại Đại học Erasmus Rotterdam đang nghiên cứu về ngành phát trực tiếp của Trung Quốc, nói với Rest of World rằng các công ty tuyển dụng rất tích cực vì họ phải cung cấp đủ số lượng người ảnh hưởng cho các công ty mạng xã hội như một điều kiện tiên quyết để kiếm thêm doanh thu.
Trước sự bùng nổ của phát trực tiếp, chính phủ Trung Quốc đã đưa ra các quy định mới đối với các công ty tuyển dụng nhân tài. Ví dụ: một quy định năm 2021 đã cấm các cơ quan tuyển dụng người dưới 16 tuổi.
Vào năm 2022, Tòa án Tối cao Trung Quốc đã đưa ra hướng dẫn giải quyết vấn đề vi phạm hợp đồng của những người phát trực tiếp, lưu ý rằng các thẩm phán địa phương nên quyết định số tiền phạt tùy theo mức thu nhập của người phát trực tiếp và khoản đầu tư do công ty bỏ ra, thay vì tuân thủ nghiêm ngặt các quy định của hợp đồng.
Ye cho biết các quy định quá mơ hồ để bảo vệ người sáng tạo khỏi những hành vi lạm dụng tiềm ẩn. Theo các luật sư và nhà nghiên cứu, vì những loại hợp đồng này thường được viết dưới dạng hợp đồng kinh doanh chứ không phải hợp đồng lao động nên những người phát trực tuyến khó có thể được đảm bảo bất kỳ sự bảo vệ lao động nào.
Trước tranh cãi trên, ByteDance, công ty mẹ của Douyin, đã trình bày cơ chế hòa giải tranh chấp cho phép những người phát trực tiếp gửi đơn khiếu nại công ty quản lý.
Theo đó, Douyin cũng trừng phạt các công ty bị phát hiện là lừa đảo người sáng tạo bằng ngừng hợp tác hoặc trừ điểm tín nhiệm. Ứng dụng phát trực tiếp Huya từ chối lên tiếng.
Phá hợp đồng vì kiệt quệ
Luật sư chuyên ngành giải trí trực tuyến cho biết, tranh chấp giữa công ty quản lý và người phát trực tiếp ngày càng tăng. Liu Xiaoqing, một luật sư ở Vũ Hán, nói với Rest of World rằng công ty của cô đã xử lý hơn 200 trường hợp liên quan đến hợp đồng phát trực tiếp vào năm 2023.
Cô cho biết nhiều sinh viên trẻ mới tốt nghiệp đại học đã ký những thỏa thuận như vậy mà không hiểu các điều khoản pháp lý.
Theo một báo cáo ngành năm 2022 của Hiệp hội Biểu diễn Nghệ thuật Trung Quốc, những lý do từ bỏ phổ biến bao gồm mệt mỏi về tinh thần và thu nhập thấp – 95,2% những người coi phát trực tiếp là nguồn thu nhập chính kiếm được dưới 5.000 nhân dân tệ một tháng.
Liu nói: "Họ phá vỡ hợp đồng vì kiệt quệ về thể chất và tinh thần".
Jason Jiang, một luật sư ở Hàng Châu, cho biết các hợp đồng phát trực tiếp đôi khi yêu cầu khoản bồi thường tương đương hàng trăm nghìn đô la trong các trường hợp vi phạm.
Ông nói, một số công ty khởi kiện những người phát trực tiếp như một cách để ngăn cản những người khác rời đi.
Trở lại với Liu, ông nói sự nghiệp ca hát màu hồng mà bản thân được hứa hẹn chỉ là một lời nói dối. Ông đã thuê luật sư và đang nộp đơn khiếu nại công ty lên các quan chức chính phủ. "Tôi sẽ không phát trực tiếp nữa", ông nói. "Nghề này đi xuống rồi".
