Bất kỳ ai xem phim Sex Education đều rất ấn tượng với câu chuyện nữ sinh Aimee bị xâm hại trên xe bus và cách bạn bè ở trường Moordale và Jean Milburn - một chuyên gia trị liệu tình dục giúp cô bé vượt qua ám ảnh tâm lý.
Với tôi, khi xem phim, có 1 chi tiết nhỏ mà tôi đặc biết chú ý, đó là khi kể về kẻ đã quấy rối mình, Aimee ngu ngơ nhận xét rằng: "Có lẽ hắn ta chỉ cô đơn thôi, hoặc đầu óc không bình thường gì đó, mà thật kỳ lạ vì hắn ta trông khá đẹp trai".
Việc Aimee nói "mà thật kỳ lạ vì hắn ta trông khá đẹp trai" cho thấy một xung đột nội tâm. Cô bé ngạc nhiên vì người trông "đẹp trai" lại có thể làm điều tệ hại như vậy. Thực chất, đây là một phản ứng khá phổ biến trong xã hội, khi người ta vô thức liên hệ ngoại hình dễ nhìn với phẩm chất đạo đức tốt – một dạng của định kiến tích cực (positive bias). Điều này cũng phản ánh sự nguy hiểm của việc đánh giá con người dựa trên vẻ bề ngoài.
Nữ sinh Aimee
Thực tế trong cuộc sống, từng xảy ra những vụ án mà hung thủ có khuôn mặt rất ưa nhìn, dẫn đến nạn nhân mất cảnh giác và xảy ra bi kịch. Chính vì vậy, tôi cho rằng, các bậc phụ huynh cần chú ý dạy con cái, đặc biệt là về nhận thức xã hội, tư duy phản biện và cách bảo vệ bản thân. Cụ thể:
1. Không đánh giá con người qua vẻ bề ngoài
Trong xã hội hiện đại, đặc biệt là thời đại mạng xã hội, trẻ em rất dễ bị cuốn vào những chuẩn mực bề ngoài – "ai đẹp là tốt, ai xấu là xấu tính". Điều này nguy hiểm vì:
- Trẻ có thể dễ tin tưởng người lạ chỉ vì họ "trông hiền lành, tử tế".
- Trẻ có thể đánh giá thấp bản thân nếu ngoại hình không phù hợp với tiêu chuẩn chung.
- Trẻ có thể bỏ qua các dấu hiệu cảnh báo nguy hiểm, chỉ vì người gây ra "có vẻ tử tế".
Cách cha mẹ có thể dạy con:
- Dạy con rằng vẻ ngoài không phản ánh bản chất – kể cả người trông đẹp đẽ cũng có thể làm điều sai trái.
- Đưa ra ví dụ thực tế (trong phim, sách, tin tức) để con thấy rằng "bề ngoài" không thể thay thế cho sự hiểu biết và đánh giá dựa trên hành vi.
- Khuyến khích con tìm hiểu hành động, lời nói, cách cư xử thay vì chỉ nhìn vẻ bề ngoài.
2. Nhận diện và vượt qua định kiến tích cực (positive bias)
"Positive bias" là dạng định kiến mà ta nghĩ ai đó tốt chỉ vì họ có một đặc điểm tích cực nào đó (đẹp trai, giỏi giang, nổi tiếng…). Nguy hiểm ở chỗ:
- Nó khiến trẻ mất cảnh giác với những hành vi không phù hợp chỉ vì "người đó trông tốt".
- Trẻ có thể đổ lỗi cho bản thân thay vì nhận ra người kia đang sai.
- Trẻ có thể miễn cưỡng chấp nhận tổn thương vì không tin rằng "người tốt" lại làm điều xấu. Ví dụ: Trong trường hợp của Aimee, cô cảm thấy "kỳ lạ" khi một người "đẹp trai" lại có hành vi quấy rối – điều đó cho thấy định kiến tích cực khiến cô khó chấp nhận sự thật, và từ đó dẫn tới việc đánh giá thấp trải nghiệm của chính mình.
Cách cha mẹ có thể dạy con:
- Dạy con rằng tính cách và đạo đức được thể hiện qua hành động lặp đi lặp lại, chứ không phải qua một vài đặc điểm hấp dẫn.
- Khuyến khích con tự hỏi: "Người này làm gì khiến con cảm thấy an toàn hay không an toàn?" thay vì "Người này có dễ thương không?"
- Làm gương bằng cách không phán xét người khác qua ngoại hình trước mặt con.
Tôi cho rằng, cả hai ý này đều giúp trẻ phát triển một bộ lọc nội tâm mạnh mẽ, từ đó bảo vệ bản thân tốt hơn trong những tình huống dễ tổn thương. Vậy nên hãy dạy con bạn thật sớm!
Thanh Hương
