Đại dương đang xảy ra hiện tượng "cháy rừng dưới nước", san hô chết dần, các loài cá nhận án tử: "Nhân loại đang bị đe dọa mà chưa chắc chúng ta đã thực sự hiểu được"

Rạn san hô Great Barrier là hệ thống rạn san hô lớn nhất thế giới, bao gồm hơn 2.900 rạn san hô riêng rẽ và 900 hòn đảo trải dài trên 2.300 km, với tổng diện tích 344.400 km vuông. Nó nằm trên khu vực Biển San Hô, ngoài khơi bờ biển Queensland, đông bắc Úc.

Năm 1981, UNESCO đã công nhận rặng san hô UNESCO là di sản thiên nhiên thế giới. CNN cũng công nhận đây là 1 trong 7 kỳ quan thiên nhiên của thế giới, nơi đây dần trở thành biểu tượng khi nhắc tới Queensland. Hầu hết các du khách tới Queensland không thể bỏ qua địa điểm khám phá hùng vỹ này.

Tuy nhiên, hiện rạn san hô Great Barrier đang trải qua mùa hè tồi tệ nhất trong lịch sử giống như cách CNN miêu tả: Chúng đang "cháy rừng dưới nước"

Bản án tử từ mẹ thiên nhiên

Sáng sớm, khi mặt trời ló rạng trên rạn san hô Great Barrier, ánh sáng của nó xuyên qua làn nước màu ngọc lam của đầm nước nông, khiến hơn chục con rùa trở nên sống động.

Vùng nước bao quanh Đảo Lady Elliot, ngoài khơi bờ biển phía đông Australia, được xem là một trong những nơi tuyệt vời nhất để bơi lặn ống thở, ngắm nhìn sinh vật dưới biển. Nhưng nơi đây nằm ở tuyến đầu của cuộc khủng hoảng khí hậu, vì là một trong những địa điểm đầu tiên hứng chịu hiện tượng tẩy trắng san hô hàng loạt đang lan rộng khắp thế giới.

Hiện tượng "tẩy trắng san hô" (cảnh tượng san hô chết đi và để lại "xương trắng" dưới đáy biển được gọi là "tẩy trắng san hô"

Theo CNN, hiện tượng tẩy trắng trên rạn san hô Great Barrier vào giữa tháng 2 đã diễn ra trên 5 rạn san hô khác nhau, trải dài từ phía bắc đến phía nam của hệ sinh thái dài 2.300 km.

Vào tháng 4, Cơ quan Khí quyển và Đại dương Quốc gia (NOAA) có trụ sở tại Mỹ cho biết thế giới đang trải qua sự kiện tẩy trắng san hô hàng loạt toàn cầu hiếm thấy. Đây là sự kiện tẩy trắng toàn cầu lần thứ 4 từng được ghi nhận kể từ cuối những năm 1990 - gây ảnh hưởng đến ít nhất 53 quốc gia.

Kate Quigley, nhà khoa học nghiên cứu chính tại Quỹ Minderoo của Úc, cho biết: "Những gì đang xảy ra trong đại dương của chúng ta giống như cháy rừng dưới nước. Chúng ta sẽ chứng kiến sự nóng lên đến mức chạm tới điểm bùng phát và không thể quay trở lại như trước."

Theo các nhà khoa học, san hô có thể phục hồi sau quá trình tẩy trắng nếu nhiệt độ trở lại bình thường, nhưng chúng sẽ chết nếu nhiệt độ nước biển nóng hơn.

Song, giáo sư Ove Hoegh-Guldberg - nhà khoa học khí hậu tại Đại học Queensland ở Australia, đồng thời là nhà khoa học trưởng tại Tổ chức Rạn san hô Great Barrier khẳng định: "Đó là sự diệt vong. Nhiệt độ trở nên ấm nóng đến mức vượt quá bình thường… trước đây chúng chưa bao giờ xảy ra ở mức độ như vậy".

Việc phá hủy hệ sinh thái biển có thể mang đến "bản án tử" cho khoảng 1/4 số loài sống phụ thuộc vào san hô. Nó cũng đe dọa ước tính khoảng một tỷ người sống dựa vào các loài cá giữa rạn san hô để kiếm ăn và sinh kế.

Các rạn san hô cũng cung cấp sự bảo vệ quan trọng cho bờ biển, giảm tác động của lũ lụt, lốc xoáy cùng mực nước biển dâng.

Vì vậy, "nhân loại đang bị đe dọa ở mức độ mà tôi không chắc chúng ta có thực sự hiểu được hay không", giáo sư Hoegh-Guldberg nói.

"Tôi cầu nguyện san hô sẽ quay trở lại"

Sau khi cất cánh từ Brisbane ngay sau bình minh, chiếc máy bay nhỏ bé của chúng tôi (PV CNN) lướt qua bờ biển Queensland hàng dặm trước khi hướng về phía bắc trên làn nước trong vắt của Biển San hô - để lộ vẻ đẹp của hệ thống rạn san hô rộng lớn bên dưới bề mặt của nó.

Điểm đến của chúng tôi là Đảo Lady Elliot, một quần thể san hô xa xôi nằm trên đỉnh cực nam của Rạn san hô Great Barrier.

Phi công Peter Gash là người cho thuê hòn đảo và gia đình ông đã điều hành các tour du lịch đến đảo này gần 20 năm.

Gash nói: "Chúng tôi đã biến nó thành công việc của đời mình. "Vợ chồng tôi cưới nhau, tôi đi học lái máy bay để đưa mọi người đến đây".

Gash điều chỉnh chiếc máy bay nhỏ của mình vượt qua những cơn gió gập ghềnh để hạ cánh an toàn trên đường băng ngắn phủ đầy cỏ.

Nhiều thập kỷ trước, hòn đảo này là một vùng đất cằn cỗi, không có thảm thực vật sau nhiều năm khai thác chất thải chim biển giàu dinh dưỡng – được gọi là phân chim – vào cuối những năm 1800.

Gia đình Gash bắt đầu hồi sinh hòn đảo này bằng cách trồng khoảng 10.000 loài cây bản địa để tạo ra khu rừng nhân tạo và khu bảo tồn thiên nhiên, đồng thời sử dụng năng lượng mặt trời, pin và hệ thống khử mặn nước để hỗ trợ một khu nghỉ dưỡng du lịch sinh thái nhỏ.

Hòn đảo hiện là nơi sinh sống của tới 200.000 loài chim biển, chúng đã giúp tái tạo các rạn san hô quanh đảo.

Gash nói: "Nếu chúng ta có thể phục hồi được nơi nhỏ bé này, vòng tròn nhỏ này, thì chúng ta có thể phục hồi được nơi rộng lớn này - toàn bộ hành tinh này. Đó là điều thực sự thúc đẩy tôi, cố gắng khuyến khích mọi người biết rằng điều đó không phải là vô vọng mà là có thể thực hiện được."

Ông đã hỗ trợ đưa phóng viên CNN xuống nước, bơi lặn ống thở để khám phá "khu rừng nhiệt đới dưới nước" ở sân sau nhà. Thế nhưng, khi nổi lên để lấy hơi, ngay cả ông cũng không thể che giấu được cú sốc của mình trước mức độ tẩy trắng san hô.

"Mọi chuyện còn tệ hơn tôi nghĩ", Gash nói. "Tôi chỉ cầu nguyện san hô sẽ quay trở lại vào năm tới".

Im lặng như nghĩa địa

Ngoài Rạn san hô Great Barrier, đợt nắng nóng trên biển khổng lồ quét qua toàn cầu đã tác động đến một số rạn san hô nổi tiếng khác trên thế giới, bao gồm cả các rạn san hô ở Biển Đỏ, Indonesia và Seychelles.

Năm ngoái, nhiệt độ đại dương tăng vọt cũng gây ra sự phá hủy san hô trên diện rộng ở Caribe và Florida. Và các chuyên gia Mỹ dự đoán thiệt hại sẽ tiếp tục xảy ra vào mùa hè tới.

Derek Manzello, điều phối viên chương trình Theo dõi rạn san hô của NOAA cho biết: "Tôi ngày càng lo ngại về mùa hè năm 2024 đối với vùng Caribe và Florida rộng lớn hơn.

"Sẽ không cần thêm nhiều sự nóng lên theo mùa để đẩy nhiệt độ vượt quá ngưỡng tẩy trắng."

Vào tháng 2, NOAA đã bổ sung ba cấp độ mới vào bản đồ cảnh báo tẩy trắng san hô để cho phép các nhà khoa học đánh giá quy mô mới của hiện tượng nóng lên dưới nước.

Các nhà khoa học hy vọng những hình ảnh rõ ràng về các sự kiện tẩy trắng hàng loạt - và những dự đoán ảm đạm về sự tồn tại lâu dài của rạn san hô - sẽ thúc đẩy các nhà lãnh đạo thế giới hành động quyết liệt nhằm giảm lượng khí thải carbon bằng cách tránh xa nhiên liệu hóa thạch.

Các nhà nghiên cứu cũng đang cố gắng "câu giờ" cho các rạn san hô cho đến khi thế giới có thể kiểm soát được lượng khí thải.

Trong 6 năm qua, Peter Harrison và nhóm của ông tại Đại học Southern Cross ở New South Wales đã phát triển chương trình "IVF san hô" để tăng khả năng sinh sản của san hô trên rạn san hô. Các nhà nghiên cứu sử dụng lưới đánh cá để bắt các loài san hô sinh sản khỏe mạnh, sau đó nuôi ấu trùng trong các bể nổi trước khi thả chúng vào các khu vực bị hư hại của rạn san hô để giúp thúc đẩy quá trình phục hồi.

Harrison nói: "Chúng ta phải hành động ngay bây giờ để giữ cho san hô tồn tại ở càng nhiều rạn san hô càng tốt trên khắp hành tinh".

Các dự án nghiên cứu cũng đang được thực hiện tại Viện Khoa học Hàng hải Úc (AIMS) nhằm tìm cách nhân giống san hô chịu nhiệt có thể tồn tại ở nhiệt độ cao hơn. Đồng thời, phát triển các công cụ AI để cố gắng thực hiện một số quy trình có thể mở rộng kích thước rạn san hô.

Úc đã cam kết cung cấp 82% điện năng từ năng lượng tái tạo vào năm 2030 và đã quy định lộ trình hướng tới mức phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050. Nhưng tốc độ chuyển đổi đó quá chậm đối với nhiều nhà hoạt động, những người chỉ ra rằng hành tinh này vẫn còn nhiều năm nóng lên đến từ ô nhiễm carbon đã được thải vào khí quyển.

David Ritter, Giám đốc điều hành của Greenpeace Australia nói: "Sự thật là ngày càng có nhiều thảm họa do biến đổi khí hậu gây ra đã được đưa vào hệ thống".

Các nhà khoa học dự đoán rằng, với tốc độ nóng lên hiện nay, nhiệt độ trung bình toàn cầu có thể cao hơn 2 độ C so với thời kỳ tiền công nghiệp vào năm 2050. Ở mức nhiệt đó, 99% rạn san hô sẽ chết.

Đối với các nhà sinh học biển chứng kiến sự chết chóc này, họ thực sự có cảm giác đau buồn.

David Wachenfeld, giám đốc chương trình nghiên cứu tại AIMS cho biết, mọi người có liên quan đến rạn san hô đều đang "vật lộn" với cảm giác đau buồn và bất lực.

"Ít nhất thì các rạn san hô cũng là 'con chim hoàng yến trong mỏ than' để chúng ta nhận ra tầm quan trọng của việc ứng phó với biến đổi khí hậu", ông nói. "Quỹ đạo mà chúng ta đang đi khá đáng sợ".

Harrison, nhà nghiên cứu tại Đại học Southern Cross, mô tả đó là "nỗi đau sinh thái".

"Vài tháng trước đây, nếu bạn bơi qua rạn san hô, bạn sẽ thấy nó đầy màu sắc - âm thanh của rạn san hô thật đáng kinh ngạc ", ông nói. "(Nhưng khi) bạn bơi trở lại, toàn bộ nơi này như một nghĩa địa. Im lặng như nghĩa địa vậy".

Theo CNN

Nguyễn Phượng