Nhiều món ăn quen thuộc như gỏi cá, gỏi tôm hay các loại thủy sản tươi sống vốn được coi là món “khoái khẩu” của không ít người Việt. Tuy nhiên, theo TS.BS Quý Anh – Trưởng khoa Ký sinh trùng, Viện Sốt rét – Ký sinh trùng – Côn trùng Trung ương, những món ăn này đang dẫn tới nhiều ca nhiễm sán nguy hiểm, gây tổn thương gan nghiêm trọng và có thể tiến triển thành ung thư nếu không được phát hiện kịp thời.
Thói quen làm tăng nguy cơ nhiễm sán lá gan
Bác sĩ Quý Anh cho biết hiện nay, người dân ở nhiều nơi vẫn duy trì thói quen ăn đồ sống hoặc tái, đặc biệt là gỏi cá đánh bắt tại ao, hồ. Đây là môi trường có nguy cơ chứa ấu trùng sán rất cao. Người ăn phải cá nhiễm ấu trùng có thể mắc bệnh sán lá gan – một loại ký sinh trùng tấn công hệ gan mật.
Điều tra của Viện Sốt rét – Ký sinh trùng – Côn trùng Trung ương năm 2023 tại một số xã quanh hồ Thác Bà (Yên Bái) ghi nhận tỷ lệ nhiễm sán lá gan nhỏ lên tới 68%, trong khi 83% mẫu cá ở khu vực này có chứa ấu trùng sán. “Điều này đồng nghĩa chỉ cần ăn gỏi cá là nguy cơ nhiễm sán đã ở mức rất cao”, TS.BS Quý Anh nhấn mạnh.
Không chỉ gây viêm nhiễm gan, sán lá gan nếu ký sinh lâu dài sẽ gây tắc mật, xơ gan và có thể thúc đẩy quá trình hình thành ung thư gan – một trong những bệnh ung thư phổ biến nhất ở Việt Nam.
Dễ bị chẩn đoán nhầm
Sự nguy hiểm của bệnh sán lá gan không chỉ nằm ở biến chứng mà còn ở khả năng bị chẩn đoán nhầm. Nhiều triệu chứng như đau bụng, sụt cân, vàng da, mệt mỏi… rất giống viêm gan, tắc mật hoặc thậm chí ung thư gan.
Ngày 1/12, Bệnh viện Đặng Văn Ngữ tiếp nhận một bệnh nhân nam 45 tuổi với cơn đau bụng dữ dội kéo dài hơn hai tháng. Tại nhiều cơ sở y tế, bệnh nhân được kết luận có tổn thương nghi ngờ ung thư gan và chuẩn bị được can thiệp. Tuy nhiên, sau khi thực hiện các xét nghiệm chuyên sâu tại bệnh viện chuyên khoa, bệnh nhân được xác định nhiễm sán lá gan và đã được điều trị khỏi hoàn toàn.
“Nếu không được phát hiện kịp thời, bệnh nhân có thể phải điều trị theo hướng ung thư, vừa tốn kém vừa nguy hiểm”, bác sĩ Quý Anh cho biết.
Để xác định chính xác bệnh sán, ngoài khám lâm sàng, bác sĩ cần thực hiện các xét nghiệm đặc hiệu. Tiêu chuẩn vàng là tìm trứng sán trong phân hoặc dịch tiết, nhưng tỷ lệ phát hiện không cao. Vì vậy, các phương pháp hiện đại như xét nghiệm ELISA, siêu âm, chụp CT/MRI, cùng kỹ thuật sinh học phân tử thường được sử dụng để xác định vị trí ký sinh và tổn thương liên quan.
Việc điều trị tùy thuộc vào loại sán và mức độ nhiễm. Hai loại thuốc đặc hiệu phổ biến là Praziquantel và Albendazole, nhưng không được tự ý sử dụng mà phải có chỉ định của bác sĩ chuyên khoa. “Người dân nếu thấy các triệu chứng như mệt mỏi kéo dài, đau vùng gan, sụt cân không rõ lý do, ngứa, rối loạn tiêu hóa… nhưng khám nhiều nơi không tìm được nguyên nhân thì nên tới cơ sở chuyên khoa ký sinh trùng”, bác sĩ Quý Anh khuyến cáo.
Phòng bệnh từ bếp ăn, vật nuôi đến môi trường
Theo TS.BS Quý Anh, phòng chống bệnh sán lá gan hiệu quả đòi hỏi áp dụng mô hình “Một sức khỏe” – nghĩa là đồng bộ giữa sức khỏe con người, vật nuôi và môi trường sống.
- Tuyệt đối không ăn gỏi cá, đồ sống, thịt tái, các loại ốc – cua – cá chưa nấu chín.
- Ăn chín uống sôi; rửa tay bằng xà phòng trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh.
- Rửa sạch rau thủy sinh hoặc nấu chín kỹ, tránh ăn sống khi chưa đảm bảo an toàn.
- Tẩy giun định kỳ cho cả trẻ em và người lớn.
- Đi khám khi có dấu hiệu bất thường của gan hoặc đường tiêu hóa.
- Vệ sinh chuồng trại, xử lý phân và chất thải đúng quy định.
- Chăm sóc vật nuôi đúng cách và tẩy giun, sán định kỳ cho trâu, bò, lợn, chó, mèo.
- Bảo đảm nguồn nước sạch, ưu tiên sử dụng nước máy hoặc nước đã lọc đạt chuẩn.
- Xây dựng nhà vệ sinh hợp vệ sinh và xử lý nước thải đúng quy chuẩn để ngăn trứng sán phát tán.
Các chuyên gia cũng nhấn mạnh quy tắc “5 chữ V” để người dân dễ ghi nhớ khi phòng bệnh sán: Vệ sinh ăn uống – Vệ sinh môi trường – Vệ sinh cá nhân – Vận động khám định kỳ – Và nói không với đồ sống.
Theo TS Quý Anh, Bệnh viện Đặng Văn Ngữ thực hiện đầy đủ xét nghiệm đặc hiệu và phác đồ chuẩn quốc tế, cùng các chuyên gia nhiều kinh nghiệm trong chẩn đoán và điều trị bệnh sán lá gan. Nhờ đó, bệnh viện phát hiện chính xác nguyên nhân gây bệnh, đặc biệt ở các trường hợp ngứa kéo dài, tổn thương nội tạng khó xác định.
Trước nhu cầu khám chữa bệnh ngày càng lớn, ngoài phục vụ người dân khám chữa bệnh theo BHYT, Bệnh viện Đặng Văn Ngữ đã mở thêm phòng khám tự nguyện vào thứ bảy nhằm giảm tải và tạo thuận lợi cho người dân chủ động khám bệnh.
Ngọc Minh
