Ẩm thực Việt Nam vốn nổi tiếng bởi sự phong phú, mỗi vùng miền đều có những món đặc sản riêng, không chỉ để đãi khách mà còn để làm quà gửi gắm tình quê. Nhưng ở miền Tây Nam Bộ, có một món ăn đặc biệt hơn cả - không dễ để du khách thưởng thức, lại càng không thể tìm trong các quán ăn, nhà hàng.
Với người xa quê lâu năm, món ấy chính là ký ức. Và nó có một cái tên "gai góc": xà bần.
Trong cách gọi của người miền Tây, "xà bần" vốn là từ chỉ đống phế thải từ các công trình: gạch vỡ, bê tông vụn, gỗ mục, vôi vữa… nghe thôi đã chẳng liên quan gì tới ẩm thực. Ấy vậy mà ở vùng sông nước, "xà bần" lại là một món ăn thật sự, được xem là đặc sản mỗi khi nhà có tiệc.
Theo người miền Tây, sau mỗi bữa cỗ, thịt gà, thịt vịt, tôm, bò, heo, các loại rau củ… nếu còn thừa sẽ được gom lại. Sáng hôm sau, tất cả được cho chung vào nồi, chế thêm nước lọc hoặc nước hầm xương, nêm nếm gia vị rồi đun sôi. Kết quả là một nồi "xà bần" nghi ngút khói, thơm nức cả nhà.
Nghe thì tưởng là "nồi hổ lốn" toàn thức ăn thừa, nhưng hương vị lại đậm đà lạ thường, ăn kèm cơm trắng nóng hổi là ngon hết sẩy. Ai thích thì chuẩn bị thêm dĩa rau đọt keo hay lá me non chấm nước hầm - vị chua thanh của rau quyện vị béo của thịt, vừa lạ vừa quen.
Tất nhiên, không phải món gì cũng bỏ vào xà bần. Cá chẳng hạn, vừa nhiều xương vừa dễ nát khi nấu lại, nên thường được để riêng. Món xà bần ngon là khi các nguyên liệu "hợp tính" nhau, hòa vị mà vẫn đảm bảo an toàn.
Ngày Tết, nhiều gia đình miền Tây cũng nấu xà bần để tận dụng thức ăn, vừa tiết kiệm vừa tránh lãng phí. Với người xa quê, xà bần không chỉ là món ăn - đó là mùi thơm từ gian bếp mẹ, là tiếng cười rôm rả bên mâm cơm sáng hôm sau. Sơn hào hải vị có thể quên, nhưng hương vị xà bần thì nhớ mãi.
Điều tiếc nuối là du khách đến miền Tây gần như không có cơ hội thưởng thức, bởi món này không bán đại trà. Nếu muốn biết xà bần ngon thế nào, bạn chỉ có thể… chờ được mời ăn cỗ ở một gia đình miền Tây, hoặc tự tay thử nấu tại nhà từ phần đồ ăn còn lại sau bữa tiệc.
Châu Anh
