Ở xứ sở băng giá nước Nga, tồn tại một nhóm người với công việc vô cùng đặc biệt. Họ chỉ làm việc vỏn vẹn hai tháng mỗi năm, nhưng thu nhập có thể lên tới hàng chục tỷ đồng. Người ta gọi họ bằng những cái tên như "người đào xác" hay "thợ săn răng", tựa như những người đi đào vàng. Tuy nhiên, thứ mà họ tìm kiếm không phải vàng bạc châu báu, mà là ngà voi ma mút, cùng với sừng và lông của những loài thú quý hiếm thời tiền sử.
Vào thời Kỷ băng hà, những con voi ma mút khổng lồ nặng hàng chục tấn. Chúng tồn tại ở thế Pliocen, vào khoảng 4,8 triệu năm đến 4.500 năm trước.
Những chiếc ngà sau khi "thu hoạch" sẽ được làm sạch.
Voi ma mút có đặc điểm lông dài (xấp xỉ 50 cm), rậm (hơn so với voi hiện tại), ngà dài và cong (hoá thạch ở Xibia có ngà dài 3,5m).
Răng voi ma mút rất dài, cong quặp vào trong, dài nhất tới 5 cm, chân sau ngắn nên trọng tâm toàn thân nghiêng về phía sau, vai nhô cao.
Sau biến đổi khí hậu, voi ma mút đã tuyệt chủng, dù thân xác của chúng đã sớm mục rữa nhưng phần ngà vẫn tồn tại khá nguyên vẹn sau bao thế kỷ.
Không cần giới thiệu, chắc chắn ngà voi ma mút có giá trị rất cao, thậm chí lên tới hàng chục ngàn USD. Vì vậy, chỉ cần đào được 1 chiếc ngà voi ma mút là đã có thể kiếm được cả 1 gia tài.
Ngà voi ma mút thường bị chôn vùi sâu dưới lòng đất, còn loài voi ma mút trước kia thường sinh sống trên đồng bằng ở Siberia, gần vòng Bắc Cực.
Đây là nơi có nhiệt độ vô cùng khắc nghiệt, thậm chí đất cũng bị đông cứng. Việc khai quật ngà voi chắc chắn sẽ gặp rất nhiều khó khăn.
Mỗi năm, ở khu vực này có 2 tháng ấm áp và có thể khai thác được ngà voi ma mút. Thế nên thời gian làm việc của nghề này chỉ khoảng 65 ngày/năm.
Do những cá thể voi ma mút cuối cùng chết cách đây 3.700-10.000 năm nên xác voi nằm sâu dưới mặt đất mới không bị thời tiết khắc nghiệt hủy hoại. Các thợ săn phải tìm ra dấu vết cho thấy nơi một con voi yên nghỉ.
Thông thường, ngà voi ma mút nằm sâu dưới lớp đất đóng băng vĩnh cửu. Để tiếp cận vị trí chiếc ngà, các thợ săn phải đào bới liên tục trong cả một ngày ở điều kiện nhiệt độ -36 độ C.
Những chiếc ngà voi ma mút dài khoảng 3,5m và to như những cành cây thường quặp vào trong và nặng khoảng 70 kg.
Thông thường một chiếc ngà voi ma mút sơ khai được định giá khoảng 40.000 USD (hơn 800 triệu đồng).
Những chiếc ngà đến tay người mua sẽ được chạm khắc thành tượng, đồ thủ công mỹ nghệ và được bán với giá trung bình khoảng 7.800 bảng Anh/sản phẩm, tương đương 243 triệu đồng tùy thuộc vào kích cỡ và độ tinh xảo.
Vùng đất được mệnh danh là “nơi ẩn chứa kho báu”
Siberia, tọa lạc ở vùng Đông Bắc nước Nga, là khu vực hành chính rộng lớn nhất của quốc gia sở hữu lãnh thổ lớn nhất thế giới.
Phần lớn diện tích núi non và lãnh nguyên (tức đồng rêu) tại đây nằm trong vùng băng giá vĩnh cửu. Mùa đông ở Siberia kéo dài khắc nghiệt, với biên độ nhiệt giữa mùa đông và mùa hè có thể lên đến 75 độ C.
Siberia cũng là nơi phát hiện ra những xác voi ma mút được bảo quản gần như nguyên vẹn.
Siberia nổi tiếng với nguồn tài nguyên thiên nhiên trù phú, bao gồm dầu mỏ, khí tự nhiên và than đá. Bên cạnh đó, khu vực này còn sở hữu trữ lượng kim cương và các loại khoáng thạch quý hiếm khác.
Đặc biệt, Siberia được biết đến là nơi tập trung ngà voi ma mút nhiều nhất trên thế giới, chiếm khoảng 90% tổng số ngà voi ma mút được tìm thấy trên toàn cầu.
Theo số liệu thống kê, trước năm 2018, mỗi năm có hơn 100 tấn ngà voi ma mút được khai quật tại Siberia. Các chuyên gia ước tính con số này có thể còn tăng cao hơn nữa, bởi lẽ dưới lòng đất Siberia vẫn còn tiềm ẩn trữ lượng lên đến hơn 550 nghìn tấn ngà voi.
Siberia cũng là nơi phát hiện ra những xác voi ma mút được bảo quản gần như nguyên vẹn. Điển hình là trường hợp cá thể voi ma mút con được tìm thấy vào năm 2012.
Cách đây 50.000 năm, Siberia từng là những thảo nguyên xanh tươi, nơi sinh sống của nhiều đàn voi ma mút. Loài động vật cổ đại này có kích thước to lớn, tương tự như loài voi ngày nay, nhưng ngà của chúng phát triển dài và cong hơn rất nhiều.
Do biến đổi khí hậu (cùng với giả thuyết về hoạt động săn bắn của con người), khoảng hơn 10.000 năm trước, voi ma mút đã tuyệt chủng. Tuy nhiên, cũng chính nhờ điều kiện khí hậu đặc biệt, xác của chúng không bị phân hủy hoàn toàn mà được bảo quản trong lớp băng vĩnh cửu.
Dù kiếm tiền tỷ nhưng nhiều người vẫn sợ
Mặc dù công việc này mang đến cơ hội "đổi đời chỉ sau một đêm", nhưng thực tế không nhiều người sẵn sàng dấn thân vào hành trình đào ngà voi kéo dài hai tháng mỗi năm.
Việc tìm kiếm ngà voi ma mút hợp pháp đòi hỏi phải thuộc một đội nhóm được cấp phép hoạt động. Hành tung của những nhóm này rất bí ẩn, địa điểm khai thác được giữ kín và có lực lượng bảo vệ chuyên nghiệp. Chỉ những người được tin tưởng mới có thể gia nhập.
Lợi nhuận cao luôn đi kèm với những mặt tối khó lường. Không phải tất cả các nhóm khai thác ngà voi ma mút đều hoạt động hợp pháp. Phần lớn là các nhóm nghiệp dư, hoạt động trái phép. Trong những trường hợp này, người bình thường càng khó tham gia hơn.
Nhưng ngay cả khi đã đủ điều kiện gia nhập một đội đào ngà voi, nhiều người vẫn chưa chắc có thể chịu đựng được những khắc nghiệt trong suốt hai tháng "săn tìm kho báu".
Yêu cầu cao, môi trường khắc nghiệt
Những người khai thác ngà voi chủ yếu là nam giới.
Tất cả những người tham gia đều là nam giới. Họ rời xa gia đình và con cái, trải qua một cuộc sống vô cùng khó khăn, với bùn lầy bao phủ khắp nơi. Họ sống tạm bợ trong những túp lều đơn sơ, ăn đồ hộp, thường xuyên bị muỗi quấy rầy và sốt do muỗi đốt là chuyện thường nhật.
Khối lượng công việc nặng nhọc, môi trường khắc nghiệt và hầu như không có bất kỳ hoạt động giải trí nào. Mỗi ngày trôi qua với hy vọng tìm thấy ngà voi để đổi đời, nhưng hết lần này đến lần khác, họ lại phải đối mặt với thất vọng, áp lực và sự chán nản bao trùm.
Theo quy định của địa phương, ngà voi ma mút tìm thấy trong lớp băng vĩnh cửu tan chảy mới được khai thác.
Để có được ngà voi ma mút một cách hợp pháp, những người đào ngà đã sử dụng súng nước áp suất cao để đẩy nhanh sự tan chảy của băng. Đôi khi, để mở rộng khu vực khai quật, họ cũng có thể sử dụng súng nước tạo đường hầm, đào sâu xuống lòng đất, sâu nhất có thể lên đến 60 mét. Cấu trúc núi không chắc chắn thì hiện tượng sạt lở, sụp đổ rất dễ xảy ra.
Những người đào ngà voi làm việc ở đây có một thói quen chung, mệt mỏi thích uống rượu, thậm chí nghiện rượu, rất dễ xảy ra trường hợp mâu thuẫn rồi xô xát dẫn đến tử vong.
Điều đáng lo ngại hơn là sinh vật cổ đại rất có thể mang virus không xác định. Voi ma mút được bảo tồn hoàn hảo trong đài nguyên, đồng nghĩa với việc những loại virus cổ đại cũng có thể sống sót. Chỉ cần yếu tố môi trường thích hợp, chúng có thể hoạt động trở lại, là mối nguy hiểm tiềm tàng không thể lường trước.
Sức mạnh của súng nước cao áp đến từ máy bơm nhiên liệu. Nếu làm việc cả ngày lẫn đêm, một nhóm sẽ sử dụng 5 tấn dầu diesel trong 3 tuần. Nhiều nhóm được hình thành từ những người nghiệp dư nghèo nàn, cuộc sống còn lo chưa đủ chứ nói gì đến việc mua súng nước cao áp, máy bơm và dầu. Do đó, họ chỉ có thể liều mạng vay vốn cho công cuộc làm giàu.
Song không phải ai cũng may mắn tìm được ngà voi ma mút hoàn chỉnh, thậm chí ngay cả cái bóng của ngà voi cũng không thấy, chỉ thu được một ít xương không có giá trị kinh tế.
Kết cục của đa số người đào ngà voi thường là: Xa gia đình, mạo hiểm cuộc sống để khai quật thứ ẩn mình dưới lớp băng dày, không chỉ trở về tay không mà còn mang khoản nợ khổng lồ.
Theo thống kê, chỉ có 20-30% những người đào ngà voi ma mút có lợi nhuận, còn lại đều bị thua lỗ.
