Theo Tiến sĩ Angela Pratt, Trưởng Đại diện Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) tại Việt Nam, Việt Nam đang đứng trước cơ hội lịch sử để giảm tác hại do thuốc lá gây ra – điều có thể góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và xây dựng một xã hội khỏe mạnh, trường thọ hơn.
Trong những ngày tới, Quốc hội sẽ xem xét dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt. Đây được đánh giá là một quyết định quan trọng, có khả năng “cứu sống” và bảo vệ sức khỏe của hàng triệu người Việt trong nhiều thập kỷ tới.
WHO cho rằng để đạt mức tăng trưởng kinh tế bền vững, Việt Nam cần đầu tư mạnh vào nguồn vốn con người – trong đó có việc cải thiện sức khỏe cộng đồng. Tuy nhiên, hệ thống thuế thuốc lá hiện hành vẫn chưa phản ánh đúng các giá trị cốt lõi của quốc gia và chưa phục vụ hiệu quả cho sức khỏe cộng đồng cũng như sự phát triển kinh tế.
Theo WHO, việc cải cách thuế thuốc lá sẽ mang lại “lợi ích kép”: giảm tiêu thụ thuốc lá và hệ lụy sức khỏe, đồng thời tăng thu ngân sách để đầu tư cho các ưu tiên của Chính phủ như y tế, giáo dục và các Mục tiêu Phát triển Bền vững (SDGs) của Liên Hợp Quốc.
100.000 người tử vong mỗi năm do thuốc lá
“Thuốc lá là nguyên nhân gây tử vong sớm cho một nửa số người sử dụng nếu không bỏ thuốc. Trên toàn cầu, thuốc lá cướp đi sinh mạng của hơn 8 triệu người mỗi năm. Riêng tại Việt Nam, hơn 100.000 người tử vong mỗi năm vì các bệnh liên quan đến thuốc lá”, bà Angela Pratt cảnh báo.
Không chỉ gây hại cho người hút, thuốc lá còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến những người xung quanh. Đặc biệt là phụ nữ và trẻ em do tiếp xúc với khói thuốc thụ động.
Thuốc lá cản trở khát vọng trở thành nước có thu nhập cao
Với giá thuốc lá hiện nay thuộc hàng rẻ nhất thế giới và khoảng 15 triệu người Việt đang hút thuốc, WHO cho rằng điều này đang làm gia tăng gánh nặng bệnh tật, tử vong sớm, kéo theo hệ quả kinh tế nặng nề.
Người Việt Nam hiện chi khoảng 108.000 tỷ đồng mỗi năm (tương đương 1,1% GDP) cho chi phí y tế và mất năng suất lao động do thuốc lá gây ra.
“Thuốc lá là một trong những yếu tố đe dọa nghiêm trọng khát vọng đưa Việt Nam trở thành quốc gia có thu nhập cao vào năm 2045”, bà Angela Pratt nhấn mạnh.
WHO nhận định rằng tăng thuế là biện pháp nhanh chóng và hiệu quả nhất để giảm tiêu thụ thuốc lá. Việc tăng giá sẽ thúc đẩy người hút bỏ thuốc và ngăn chặn thanh thiếu niên bắt đầu hút. Điều này giúp bảo vệ sức khỏe của cả thế hệ lao động hiện tại và tương lai.
WHO hoan nghênh nỗ lực của Bộ Tài chính và Chính phủ trong việc đề xuất sửa đổi Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt – một bước đi đúng hướng. Tuy nhiên, để đạt hiệu quả tối đa, tổ chức này cho rằng mức thuế đề xuất cần được nâng cao hơn nữa.
Cụ thể, WHO khuyến nghị ngoài mức thuế tỷ lệ 75% giá xuất xưởng hiện nay, cần áp dụng thêm thuế tuyệt đối theo lộ trình, nhằm đạt mức thuế tương đương 15.000 đồng/bao thuốc vào năm 2030. Mức thuế này dự kiến giúp giảm tỷ lệ hút thuốc ở nam giới xuống dưới 36% và giảm 3,2 triệu người hút thuốc vào năm 2030.
Không chỉ bảo vệ sức khỏe cộng đồng, chính sách thuế này còn có thể tăng thêm 29.300 tỷ đồng/năm cho ngân sách vào năm 2030 so với năm 2020. Nguồn lực có thể được đầu tư trở lại cho các dịch vụ công như y tế, giáo dục và cơ sở hạ tầng, góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế bền vững.
WHO cũng cảnh báo những tuyên bố sai lệch có thể lan truyền, đặc biệt là lập luận về buôn lậu. Theo bà Angela Pratt, giá thuốc lá cao không phải là nguyên nhân dẫn đến buôn lậu. Kinh nghiệm quốc tế cho thấy buôn lậu chủ yếu phụ thuộc vào mức độ thực thi pháp luật chứ không phải giá cả hay thuế suất.
WHO kỳ vọng Quốc hội sẽ tận dụng cơ hội tại kỳ họp tới để đưa ra quyết định vì một tương lai khỏe mạnh, thịnh vượng và công bằng hơn cho người dân Việt Nam.
Ngọc Minh
