Chúng ta đã chứng kiến một năm mà ranh giới giữa tham vọng và ảo vọng trở nên mong manh hơn bao giờ hết. Khi một công ty khởi nghiệp được định giá hàng tỷ đô la hứa hẹn đưa những sinh vật cổ đại trở lại từ cõi chết, thì ở một nơi khác, những đứa trẻ đang chơi đùa trên nền cát chứa chất độc gây ung thư. Năm 2025 là một năm của những thái cực: hy vọng và thất vọng, xây dựng và phá hủy, tiến bộ và thụt lùi.
Giấc mơ "Công viên kỷ Jura" và sự hoài nghi của giới học thuật
Câu chuyện gây tốn nhiều giấy mực nhất năm có lẽ thuộc về Colossal Biosciences, startup Mỹ với định giá 10 tỷ USD cùng tham vọng "hồi sinh tuyệt chủng". Chiến dịch truyền thông rầm rộ của họ, với sự góp mặt của các ngôi sao Hollywood và hình ảnh những chú sói dire cổ đại được "tái sinh", đã làm nức lòng công chúng. Tuy nhiên, giới khoa học tại Aotearoa (New Zealand) lại giữ một cái đầu lạnh.
Khi Colossal tuyên bố muốn hồi sinh loài đà điểu Moa khổng lồ, biểu tượng đã tuyệt chủng của New Zealand, sự hoài nghi đạt đến đỉnh điểm. Các chuyên gia chỉ ra rằng, những gì công ty này tạo ra thực chất chỉ là động vật biến đổi gen hoặc con lai, chứ không phải là sự phục sinh thực sự. "Nếu điều gì nghe quá tốt để là sự thật, thì thường là như vậy", một chuyên gia nhận định.
Dù công nghệ này có thể hỗ trợ bảo tồn các loài nguy cấp như sói đỏ, nhưng áp dụng nó cho các loài chim cổ đại của New Zealand vốn đã tách nhánh tiến hóa từ hàng chục triệu năm trước là một thách thức gần như bất khả thi.
Sự đảo chiều của các chính sách khí hậu: Tiến một bước, lùi hai bước
Năm 2025 cũng đánh dấu một bước lùi đáng quan ngại trong cam kết bảo vệ môi trường, đặc biệt tại New Zealand. Một loạt các quyết định chính sách đã được đưa ra theo hướng nới lỏng kiểm soát khí thải, tạo ra một làn sóng phản đối từ cộng đồng khoa học.
Từ tháng 1 đến tháng 11, một kịch bản "đảo ngược" đã diễn ra có hệ thống: các mục tiêu giảm thải năm 2035 bị hạ thấp, dự án lưu trữ carbon hứa hẹn nhất bị hủy bỏ. Đỉnh điểm là việc Chương trình Mua bán Khí thải (ETS) bị tách khỏi cam kết Hiệp định Paris và Ủy ban Khí hậu bị tước quyền tư vấn. Những động thái này diễn ra trong bối cảnh các chuyên gia tại Christchurch đang khẩn thiết kêu gọi hành động để đối phó với bão lũ và nước biển dâng, tạo nên một nghịch lý đau lòng giữa chính sách và thực tế.
Hệ quả của biến đổi khí hậu không chờ đợi các chính sách. Vụ cháy rừng kinh hoàng tại Công viên Quốc gia Tongariro thiêu rụi 3.000 ha đất bảo tồn là minh chứng rõ nét nhất. Những loài thực vật cực hiếm, như loại cải xoong chỉ mọc ở hai địa điểm duy nhất trên núi Ruapehu, đang đứng trước nguy cơ biến mất vĩnh viễn. Các nhà sinh thái học cảnh báo về một "bẫy lửa cỏ dại", nơi hệ sinh thái bị khóa chặt trong vòng luẩn quẩn của sự cháy và tái sinh của các loài thực vật dễ bắt lửa.
An toàn và Thảm họa: Từ nhân tai đến thiên tai
Sự an toàn của con người bị đe dọa từ nhiều phía trong năm 2025. Về mặt xã hội, trào lưu thể thao "giác đấu" Run It Straight lan truyền trên mạng xã hội như một virus độc hại. Với những cú va chạm trực diện mang lực tác động gấp 5 lần cú đấm của võ sĩ quyền anh, trò chơi này đã dẫn đến cái chết thương tâm của một thiếu niên New Zealand và vô số ca chấn thương não, nhưng vẫn tiếp tục lan rộng sang Mỹ.
Về mặt tiêu dùng, vụ bê bối phát hiện amiăng trong cát vui chơi trẻ em nhập khẩu đã khiến các bậc phụ huynh bàng hoàng. Dù là loại amiăng ít nguy hiểm hơn, nhưng việc một chất cấm ung thư có thể lọt qua các khâu kiểm duyệt để đến tay trẻ em đã phơi bày lỗ hổng lớn trong quản lý nhập khẩu.
Về mặt tự nhiên, "Mẹ Trái Đất" cũng đã lên tiếng với trận động đất 8.8 độ richter tại Kamchatka - mạnh nhất trong một thập kỷ. Dù hệ thống cảnh báo sóng thần tích hợp AI mới của NASA đã được kích hoạt, nhưng những trục trặc kỹ thuật trong việc gửi tin nhắn cảnh báo tại New Zealand cho thấy công nghệ vẫn cần hoàn thiện nhiều để thực sự bảo vệ con người trước thảm họa.
Vũ trụ và Nghiên cứu: Ánh sáng và Bóng tối
Bức tranh khoa học năm 2025 không chỉ toàn màu xám. Dù vệ tinh MethaneSAT trị giá 32 triệu đô la của New Zealand mất liên lạc do bão mặt trời, nhưng dữ liệu nó gửi về vẫn là một kho tàng quý giá. Bù lại, việc kính thiên văn Vera C. Rubin tại Chile đi vào hoạt động với camera lớn nhất thế giới đã mở ra một kỷ nguyên mới cho thiên văn học phương Nam, hứa hẹn giúp nhân loại hiểu rõ hơn về sự giãn nở của vũ trụ.
Trong nước, New Zealand cũng tiến hành cuộc cải tổ khoa học lớn nhất trong 30 năm, thay thế các Viện Nghiên cứu Crown bằng các Tổ chức Nghiên cứu Công mới. Dù vấp phải chỉ trích về ngân sách kiểu "giật gấu vá vai", đây vẫn là một nỗ lực nhằm tái cấu trúc nền tảng nghiên cứu quốc gia để đối mặt với những thách thức của tương lai.
Nhìn lại năm 2025, chúng ta thấy một bức tranh khoa học đa sắc thái. Đó là nơi trí tuệ con người vươn tới những vì sao và tham vọng hồi sinh quá khứ, nhưng cũng là nơi chúng ta vấp ngã trước những định kiến, lợi ích nhóm và sự chủ quan trước thiên nhiên. Những câu chuyện của năm nay sẽ là bài học đắt giá cho chặng đường phía trước.
Đức Khương
