Ngày 3/6, Cục Môi trường - Bộ Nông nghiệp và Môi trường, thông báo dự thảo mới nhất về kiểm định khí thải đối với xe máy đề xuất lùi thời hạn áp dụng tại Hà Nội và TP.HCM sang ngày 1/7/2027. Trước đó, dự thảo cũ đề xuất mốc thời gian là 1/1/2027.
Tương tự, các đô thị như Hải Phòng, Cần Thơ, Đà Nẵng và Huế cũng được lùi mốc áp dụng từ 1/1/2028 xuống 1/7/2028. Riêng các tỉnh còn lại bắt đầu kiểm định từ 1/7/2030, nhưng có thể chủ động triển khai sớm hơn nếu đủ điều kiện.
Việt Nam hiện có khoảng 70 triệu xe máy lưu hành. Ảnh minh họa, nguồn: Frontier.
Áp lực kiểm định rất lớn
Tuy lùi thời hạn, nhưng các chuyên gia cho rằng áp lực lên hạ tầng kiểm định vẫn không hề giảm bớt. Riêng Hà Nội hiện có 5,6 triệu xe máy, TP.HCM sau sáp nhập địa giới hành chính có khoảng 8,6 triệu chiếc; trên phạm vi cả nước là khoảng 70 triệu chiếc. Với số lượng phương tiện khổng lồ như vậy, việc triển khai đồng loạt hệ thống kiểm định là một bài toán đầy thách thức.
Theo VnExpress, ông Trần Hoàng Phong, chuyên gia của Cục Đăng kiểm Việt Nam, cho biết hiện hệ thống kiểm định khí thải xe máy hoàn toàn chưa hình thành. Trong khi đó, để đo đúng quy trình khí thải cả ở chế độ không tải và tải cao, mỗi xe có thể cần đến 20–30 phút. Nếu chỉ đo ở chế độ không tải cầm chừng, thời gian kiểm định cũng mất khoảng 7 phút.
Tính trung bình, Hà Nội sẽ cần khoảng 400 cơ sở kiểm định. TP.HCM cần khoảng 600 cơ sở. Trong khi đó, cả hai thành phố hiện chỉ có khoảng 70 trung tâm đăng kiểm ô tô, mà phần lớn chưa có thiết bị, nhân sự phù hợp để kiểm định xe máy.
Ông Phong nhấn mạnh rằng nếu không được đầu tư bài bản, việc triển khai cùng lúc tại hai đô thị lớn có thể dẫn đến nguy cơ quá tải nghiêm trọng. “Lo ngại lớn nhất là vỡ trận. Chúng ta chưa từng kiểm định khí thải xe máy bao giờ, nên chưa có kinh nghiệm lẫn hạ tầng đầy đủ,” ông nói.
Áp lực lên hạ tầng kiểm định cực lớn. Ảnh minh họa, nguồn: Tuổi trẻ thủ đô.
Ông Nguyễn Đông Phong, Giám đốc Trung tâm Thử nghiệm khí thải phương tiện giao thông cơ giới đường bộ, cho rằng nếu không có các chính sách khuyến khích cụ thể như ưu đãi thuế, giảm chi phí đầu tư máy móc, thì rất khó để tư nhân tham gia mở rộng hệ thống kiểm định. Ông nhận xét: “Hiện các điều khoản hỗ trợ trong dự thảo còn mang tính khẩu hiệu, chưa đủ thực tế để thúc đẩy xã hội hóa”.
Đối với người dân sở hữu xe máy, dự thảo mới nêu rõ, trong vòng 18 tháng kể từ khi bắt đầu áp dụng, cơ quan chức năng sẽ không xử phạt ngay các phương tiện không đạt tiêu chuẩn khí thải. Giai đoạn này nhằm tuyên truyền, hướng dẫn người dân tự giác kiểm định.
Tuy nhiên, theo báo Lao Động, ông Lê Hoài Nam, Phó Cục trưởng Cục Môi trường, cho rằng phần lớn người dân có thói quen “nước đến chân mới nhảy”. Nếu chưa xử phạt thì khả năng tự giác đi kiểm định sẽ rất thấp. Kinh nghiệm từ lĩnh vực đăng kiểm ô tô cho thấy, người dân thường chờ đến sát thời hạn mới đi kiểm định, gây nên tình trạng quá tải cục bộ.
Với hơn 70 triệu xe máy đang lưu hành, theo ông Nam, chính sách này sẽ ảnh hưởng đến hầu hết mọi gia đình, bởi xe máy vẫn là phương tiện chính của phần lớn người dân. Chính vì vậy, các bước thực hiện cần được tính toán kỹ lưỡng, tránh gây xáo trộn lớn về kinh tế, xã hội.
Quy định khí thải "xanh" mức độ nào?
Theo dự thảo, xe mô tô, xe gắn máy sẽ được chia ra 4 nhóm áp dụng 4 mức tiêu chuẩn khác nhau.
Cụ thể, xe mô tô (quen gọi là "xe máy") sản xuất trước năm 2008: áp dụng Mức 1; xe sản xuất từ 2008 đến 2016: áp dụng Mức 2; xe sản xuất từ 2017 đến 30/6/2026: áp dụng Mức 3; xe sản xuất sau 1/7/2026: áp dụng Mức 4. Với xe gắn máy, xe sản xuất trước năm 2016: áp dụng Mức 1; xe sản xuất từ 2017 đến 30/6/2027: áp dụng Mức 2. Xe sản xuất từ 1/7/2027 trở đi: áp dụng Mức 4.
Về các Mức tiêu chuẩn, đây có thể xem là các cấp độ tiêu chuẩn "xanh", mức càng cao càng thân thiện với môi trường. Cụ thể như sau.
| Mức khí thải | CO (% thể tích) | HC (ppm) - Động cơ 4 kỳ | HC (ppm) - Động cơ 2 kỳ | Loại xe áp dụng |
| Mức 1 | 4.5 | 1500 | 10000 | Xe mô tô sản xuất trước 2008; xe gắn máy sản xuất trước 2016 |
| Mức 2 | 4.5 | 1200 | 7800 | Xe mô tô sản xuất từ 2008 đến 2016; xe gắn máy sản xuât từ 2017 đến 30/6/2027 |
| Mức 3 | 3.5 | 1100 | 7000 | Xe mô tô sản xuất từ 2017 đến 30/6/2026 |
| Mức 4 | 2 | 1000 | 7000 | Xe mô tô sản xuất từ 1/7/2026; xe gắn máy sản xuất từ 1/7/2027 |
Quy định về kiểm định khí thải sẽ cải thiện đáng kể chất lượng không khí tại đô thị. Ảnh minh họa, nguồn: VnEconomy.
Mức 1 áp dụng cho những chiếc xe đã sử dụng lâu năm, cụ thể là xe mô tô sản xuất trước năm 2008 và xe gắn máy sản xuất trước năm 2016. Đây là nhóm phương tiện có công nghệ động cơ cũ, thường thải ra nhiều khí độc hơn.
Theo tiêu chuẩn này, lượng khí Cacbon Monoxit (CO) không được vượt quá 4,5% trong tổng thể tích khí xả. Với Hydrocarbon (HC), loại khí gây hại cho sức khỏe, xe động cơ 4 kỳ được phép tối đa 1.500 phần triệu (ppm), còn xe 2 kỳ được nới lỏng hơn, ở mức 10.000 ppm.
Mức 2 nhắm tới các dòng xe ra đời trong khoảng 2008–2016 (đối với mô tô) và từ năm 2017 đến hết tháng 6/2027 (đối với xe gắn máy). Đây là nhóm xe đã sử dụng từ 7 đến 15 năm. Dù công nghệ có phần cải tiến hơn so với xe cũ, nhưng mức phát thải vẫn còn cao nếu so với tiêu chuẩn hiện đại.
Ở mức này, giới hạn khí CO vẫn giữ nguyên là 4,5%, nhưng khí HC đã bị siết lại: xe 4 kỳ tối đa 1.200 ppm và xe 2 kỳ là 7.800 ppm.
Mức 3 áp dụng cho xe mô tô sản xuất từ năm 2017 đến hết ngày 30/6/2026. Đây là nhóm phương tiện có công nghệ tương đối mới, chiếm một phần lớn lượng xe đang lưu hành tại đô thị hiện nay.
Ở mức này, các giới hạn khí thải bắt đầu được siết chặt đáng kể: CO chỉ còn tối đa 3,5%, HC giảm xuống còn 1.100 ppm đối với xe 4 kỳ. Với xe 2 kỳ – vốn hiếm gặp hơn – mức tối đa HC cũng chỉ còn 7.000 ppm. Đây là tiêu chuẩn trung gian, chuẩn bị bước lên các mức khí thải cao hơn trong tương lai.
Xe máy điện, xe đạp điện đang dần thay thế xe động cơ đốt trong, là một trong những giải pháp khác giúp làm sạch không khí ở các đô thị. Ảnh: Phố Xe điện
Mức 4 là tiêu chuẩn khí thải cao nhất trong dự thảo, dành cho xe mô tô sản xuất từ ngày 1/7/2026 trở đi và xe gắn máy từ 1/7/2027 trở về sau. Đây sẽ là yêu cầu bắt buộc cho tất cả xe mới bán ra thị trường.
Theo đó, xe phải đảm bảo lượng CO không vượt quá 2%, gần như chỉ bằng một nửa so với các mức thấp hơn. Khí HC cũng bị hạn chế tối đa: chỉ 1.000 ppm với xe 4 kỳ và 7.000 ppm với xe 2 kỳ. Mức này thể hiện rõ nỗ lực giảm ô nhiễm không khí và tiến tới tiệm cận các tiêu chuẩn quốc tế như Euro 3 - Euro 4.
Trước khi dự thảo lần này được công bố, thực tế cũng đã có quy định về tiêu chuẩn khí thải xe mô tô, xe gắn máy tại Việt Nam, dựa theo tiêu chuẩn EURO. Cụ thể, là áp dụng tiêu chuẩn EURO 2 đã được đưa ra áp dụng từ năm 2007; từ 1/1/2017 là áp dụng EURO 3 cho xe sản xuất mới.
Theo ước tính, lượng xe máy sản xuất trước năm 2009 tại tại Hà Nội là hơn 2 triệu chiếc, TP.HCM là hơn 3 triệu chiếc, đây là nhóm có nguy cơ ô nhiễm lớn nhất. Khi quy định về khí thải đi vào thực tế, nhóm xe này phải đáp ứng tiêu chuẩn Mức 1 mới được phép lưu hành trên đường phố.
Trương Lương - Bích Câu
