Trong ký ức của nhiều thế hệ độc giả và khán giả, Ngọc Hoàng trong Tây Du Ký thường xuất hiện như một vị vua bất tài, yếu đuối, thậm chí có phần nhút nhát đến mức phải chui xuống gầm bàn khi Tôn Ngộ Không đại náo Thiên Cung. Hình ảnh ấy được củng cố qua phiên bản phim truyền hình năm 1986. Tác phẩm đã đi vào huyền thoại và vô tình “đóng khung” Ngọc Hoàng trong một vai diễn đầy yếu đuối.
Nhưng đó chỉ là sản phẩm của nghệ thuật sân khấu và góc nhìn trẻ thơ. Khi trưởng thành, nhìn lại nguyên tác, người ta dễ dàng nhận ra một điều hoàn toàn khác. Ngọc Hoàng không hề vô dụng; trái lại, ông là nhân vật có EQ và IQ vượt trội nhất Tây Du Ký. Ông là một người nắm giữ quyền lực bằng sự điềm tĩnh, trí tuệ và khả năng điều phối mang tầm vĩ mô mà không một vị thần, một chiến binh nào có thể thay thế.
Địa vị quyết định cách hành xử
Trong Tây Du Ký, Ngọc Hoàng là người đứng đầu Tam giới, đứng trên cả Thái Thượng Lão Quân, là người điều hành hai hệ thống lớn: thần tiên Đạo gia và hệ thống Phật môn Tây Thiên. Đây không chỉ là danh vị, mà là vị trí quyền lực đòi hỏi cách hành xử hoàn toàn khác với những nhân vật “đánh đâu thắng đó” như Tôn Ngộ Không.
Một nhà lãnh đạo tối cao không thể vung tay đánh trận như một võ tướng, bởi khi đã ở đỉnh quyền lực, mọi hành động đều mang tính hệ trọng. Nếu thắng, đó cũng chỉ là điều “đương nhiên” của một vị vua. Nhưng nếu thất bại, uy tín - thứ vốn là nền tảng của quyền lực tối thượng ẽ sụp đổ ngay lập tức. Ngọc Hoàng hiểu rõ điều ấy. Ông không thể tự mình trừ yêu diệt ma không phải vì không biết đánh, mà vì ông không được phép đánh.
Đây chính là bản lĩnh của người có IQ cao: phân biệt đâu là việc mình nên làm và đâu là việc phải để hệ thống vận hành tự nhiên.
“Không làm gì” - lựa chọn của người hiểu rõ cách vận hành quyền lực
Một trong những lỗi hiểu lầm lớn nhất của khán giả/độc giả Tây Du Ký là cho rằng Ngọc Hoàng “không nói, không làm” nghĩa là bất tài. Thực chất, hành xử của ông lại đúng với tinh thần “vô vi nhi trị” (cai trị bằng cách không làm gì nhưng không gì là không làm được) - một tư tưởng cốt lõi của Đạo gia.
Ngọc Hoàng gần như không trực tiếp ra tay, không đưa ra quá nhiều chỉ đạo, không thể hiện thái độ mạnh mẽ. Đó là vì một lời của người đứng đầu chính là mệnh lệnh, mỗi câu ông nói ra đều mang sức nặng của Thiên Đình, không còn chỗ cho tranh luận. Nếu ông nói sai, cả hệ thống rung chuyển; nếu ông nói đúng, đó chỉ là điều hiển nhiên. Vì vậy, cách bảo vệ tốt nhất cho một vị vua chính là ít nói, chỉ lắng nghe, cân nhắc và phê chuẩn.
Đó là nghệ thuật EQ của người biết dùng người, không lấn át cấp dưới, giữ cho hệ thống vận hành trơn tru mà vẫn bảo toàn uy quyền.
Tôn Ngộ Không đại náo Thiên Cung - màn thử EQ và IQ của Ngọc Hoàng
Tôn Ngộ Không náo loạn Thiên Cung là bài kiểm tra năng lực lãnh đạo lớn nhất đối với Ngọc Hoàng. Nhưng chính ở sự kiện này, sự tinh tế của ông càng lộ rõ.
Nếu trực tiếp trấn áp Ngộ Không, ông không được thêm lợi ích nào. Nếu chẳng may thất thủ lại dẫn đến hậu quả khôn lường. Thay vào đó, ông chọn cách điều phối các lực lượng từ Thiên Binh Thiên Tướng, Nhị Lang Thần cho đến cuối cùng là mời Như Lai ra tay. Đây là chiến lược “mượn lực để ổn định trật tự”, một cách giải quyết toàn cục vừa không làm suy yếu Thiên Đình, vừa củng cố mối quan hệ với Phật môn.
Ngọc Hoàng không chỉ giữ quyền chủ động mà còn bảo toàn hình ảnh đấng tối cao nhưng không cần phô trương của mình. Đó là cách hành xử của người có EQ cao, biết lúc nào cần lùi để giữ thế cục, biết lúc nào phải nhường để củng cố quan hệ. Không chỉ vậy, ông còn thể hiện IQ cao khi nắm rõ quy tắc vận động của “số trời”, biết rằng có những việc cứ chờ để quy luật tự nhiên giải quyết.
Đỉnh cao của quyền lực
Có một sự thật thú vị là suốt cả hành trình Tây Du Ký, không ai biết Ngọc Hoàng mạnh đến đâu, vì ông chưa từng ra tay một lần nào. Và chính việc không lộ thực lực này khiến ông trở thành nhân vật nguy hiểm nhất Tam giới. Một vị vua mà người ta không thể đoán được giới hạn sức mạnh, không thể suy luận được át chủ bài mới chính là người có quyền lực bền vững nhất.
Đó chính là “cao nhân ẩn mình”, khi trí tuệ lớn luôn ẩn sau vẻ giản dị, thậm chí là bất tài trong mắt kẻ khác. Nhà lãnh đạo xuất sắc nhất là người khiến mọi thứ tự vận hành theo ý mình mà không cần bản thân phải ra tay.
(Theo Baijiahao)
Nguyên An
