Một chuyên gia nuôi dạy con cái giàu kinh nghiệm từng cảnh báo: chỉ cần lắng nghe những gì trẻ nói mỗi ngày, bạn có thể đoán được trí tuệ cảm xúc (EQ) của con mình đang ở mức nào. Theo ông, có ba câu cửa miệng rất phổ biến ở những đứa trẻ có EQ thấp: “Không phải lỗi của con”, “Con không làm được” và “Con không quan tâm”. Nghe qua tưởng vô hại, nhưng đằng sau đó là dấu hiệu của việc trốn tránh trách nhiệm, tự ti và thiếu đồng cảm – những yếu tố ảnh hưởng trực tiếp đến thành công và mối quan hệ xã hội trong tương lai của trẻ.
Các nghiên cứu về tâm lý trẻ em chỉ ra rằng trí tuệ cảm xúc đóng vai trò then chốt trong quá trình phát triển, thậm chí quan trọng không kém chỉ số IQ. Trẻ có EQ cao thường biết cách điều tiết cảm xúc, hợp tác với người khác và giải quyết mâu thuẫn một cách linh hoạt. Ngược lại, EQ thấp thường biểu hiện rất rõ qua lời nói hằng ngày, đặc biệt là trong những tình huống xảy ra mâu thuẫn, thử thách hoặc thất bại.
1. Đây không phải lỗi tại con
Cụm từ đầu tiên thường xuất hiện ở trẻ EQ thấp là: “Đây không phải lỗi của con.” Khi mắc sai lầm, trẻ lập tức né tránh trách nhiệm, tìm lý do đổ lỗi cho người khác, hoàn cảnh hoặc thậm chí im lặng bỏ qua. Các chuyên gia nhận định, thái độ này không chỉ khiến trẻ đánh mất cơ hội học hỏi từ thất bại, mà còn gây khó khăn khi xây dựng lòng tin với người khác trong tương lai. Những đứa trẻ dám thừa nhận lỗi lầm thường trưởng thành nhanh hơn, dũng cảm hơn và có tỷ lệ thành công cao hơn trong môi trường học tập và làm việc.
Để thay đổi, chuyên gia khuyên phụ huynh hướng dẫn trẻ suy ngẫm thay vì phán xét ngay lập tức. Khi trẻ nói “Không phải lỗi của con”, thay vì mắng mỏ, hãy hỏi: “Con nghĩ chuyện này xảy ra như thế nào?” Câu hỏi đơn giản giúp trẻ phân tích một cách khách quan, hiểu vai trò của bản thân trong sự việc. Khi trẻ biết nhận lỗi, cha mẹ cần khuyến khích kịp thời để trẻ hiểu rằng chịu trách nhiệm là hành động của người dũng cảm.
2. Con không làm được
Câu thứ hai là “Con không làm được.” Đây là biểu hiện điển hình của sự thiếu tự tin và tư duy tự hạ thấp bản thân. Trẻ thường lo sợ thất bại, sợ thử cái mới và dễ dàng bỏ cuộc trước cả khi bắt đầu. Thái độ này nếu kéo dài sẽ hạn chế trải nghiệm, khiến trẻ bỏ lỡ nhiều cơ hội trưởng thành.
Phụ huynh cần tập trung khẳng định những điểm mạnh của con, nhắc lại những lần trẻ từng làm tốt để khơi dậy sự tự tin. Có thể bắt đầu bằng cách đặt ra những mục tiêu nhỏ, dễ đạt, để mỗi thành công tích lũy trở thành “nhiên liệu” thúc đẩy ý chí.
3. Con không quan tâm
Cụm từ thứ ba phổ biến ở trẻ EQ thấp là “Con không quan tâm.” Nghe qua có vẻ lạnh lùng, nhưng thực tế phản ánh sự bướng bỉnh và thiếu đồng cảm. Những đứa trẻ này thường chỉ xoay quanh cảm xúc và nhu cầu của bản thân, khó đặt mình vào vị trí người khác. Đây là rào cản lớn trong giao tiếp xã hội, dễ tạo ra xung đột và khiến trẻ mất thiện cảm trong mắt bạn bè, thầy cô và sau này là đồng nghiệp.
Chuyên gia khuyên phụ huynh nuôi dưỡng sự đồng cảm thông qua trò chuyện, kể chuyện, trò chơi nhập vai, hoặc đơn giản là mô tả cảm xúc của người khác trong những tình huống hằng ngày. Các quy tắc cần được đặt ra rõ ràng và nhất quán để trẻ hiểu rằng cố chấp không phải cách giải quyết vấn đề.
Phát triển trí tuệ cảm xúc không phải chuyện một sớm một chiều. Đó là quá trình cần sự kiên trì, lặp lại và hướng dẫn tinh tế của cha mẹ trong đời sống thường nhật. Khi nhận thấy con mình thường xuyên nói những câu cửa miệng tiêu cực, phụ huynh nên coi đó là “tín hiệu sớm” để can thiệp. Điều chỉnh đúng thời điểm sẽ giúp trẻ học cách chịu trách nhiệm, xây dựng lòng tự tin và biết quan tâm đến người khác – những nền tảng thiết yếu để bước vào tương lai với tâm thế vững vàng.
Ứng Hà Chi
