Phát biểu tại tọa đàm "Bước tiến trong phát hiện, chẩn đoán và điều trị bệnh" thuộc Tuần lễ Khoa học - Công nghệ VinFuture 2025 diễn ra sáng 3/12, TS. Nguyễn Ngô Quang, Cục trưởng Cục Khoa học Công nghệ và Đào tạo, Bộ Y tế phát biểu: Năm 2025 đánh dấu 1 thời điểm đầy biến động của y tế toàn cầu. Nhân loại tiếp tục đối mặt với những gánh nặng sức khoẻ toàn cầu ngày càng gia tăng và phức tạp. Trong đó tỷ lệ mắc các bệnh không lây nhiễm, trong đó có ung thư tiếp tục gia tăng mạnh tại nhiều khu vực. Chúng gây áp lực lên hệ thống y tế, nhất là trong bối cảnh biến đổi khí hậu làm gia tăng nguy cơ dịch bệnh.
Mỗi năm tại Việt Nam số ca tử vong do bệnh không lây nhiễm chiếm tới 77% tổng số tử vong, trong đó bệnh ung thư là nguyên nhân đứng thứ 2. Theo ước tính của Tổ chức Ung thư toàn cầu năm 2022, Việt Nam có đến hơn 180.000 ca mắc mới và khoảng hơn 120.000 ca tử vong do ung thư.
Trong bối cảnh đó, phòng chống ung thư bằng thực khuẩn thể với các điểm ưu việt như tiết kiệm chi phí và không gây hại cho con người được các nhà khoa học đánh giá cao.
Giải thích rõ hơn về thực khuẩn thể, GS. Chuanbin Mao, Đại học Trung văn Hồng Kông (Trung Quốc) cho biết: Thực khuẩn thể (phage) tấn công và tiêu diệt vi khuẩn. Cấu tạo cơ bản của chúng là hệ thống siêu phân tử tạo từ axit nucleic, DNA hoặc RNA. Với sự phát triển của công nghệ như hiện nay, chúng ta có thể phát triển phage trong lĩnh vực điều trị và chống ung thư.
Điều này là bởi công nghệ hiện đại cho phép chúng ta thay đổi, điều chỉnh gen mã hóa protein hoặc peptide bên ngoài thành (vỏ) của phage. Đây là nền tảng cho việc biến phage thành "phương tiện vận chuyển thông minh" nhắm mục tiêu cụ thể - là tế bào ung thư. Không chỉ tấn công tế bào ung thư, phage còn tự nhân lên, sinh sôi để tăng khả năng tiêu diệt tế bào ung thư.
Với các khối u phát triển di căn, khi tế bào ung thư (CTC) di chuyển vào máu, phage có thể được biến đổi, gắn trên các hạt từ (magnetic beads) để bám dính vào các CTC trong máu, cho phép tách CTC ra khỏi mẫu máu để phân tích kết quả, xác định loại ung thư và giai đoạn bệnh từ chỉ 1ml máu của bệnh nhân.
Một cơ chế tiềm năng khác của phage là ngăn chặn sự hình thành mạch máu mới nuôi dưỡng khối u (anti-angiogenesis), làm giảm kích thước khối u. Hiển thị thành bên hoặc đầu mút là 2 peptide được phát hiện có thể nhắm đích vào khối u. Kết quả có thể ức chế tế bào ung thư theo thời gian, kích thước khối u giảm vì ngăn mạch máu nuôi dưỡng nó.
Ngoài ra, có thể sử dụng phage để mang enzyme nano vào vị trí khối u. Enzyme này xúc tác phản ứng để bổ sung oxy. Việc tăng cường oxy giúp tối ưu hóa liệu pháp quang động (sử dụng ánh sáng và chất nhạy cảm ánh sáng để tiêu diệt tế bào ung thư).
Đánh giá về các điểm ưu việt của phage đối với khả năng chống ung thư, GS. Chuanbin Mao cho rằng phage giúp tiết kiệm chi phí vì có thể sinh sôi; sử dụng vi khuẩn nhân bản Phage nên tái lập cao; điều chỉnh và biến đổi gen để xây dựng phage mới; thân thiện ko gây hại với cơ thể người.
Bạch Hoa
