Sau khi sáp nhập với Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu, TP.HCM mới đã trở thành một “siêu đô thị” với diện tích khoảng 6.772 km², dân số 14 triệu người, tổng GRDP đạt khoảng 2,71 triệu tỷ đồng (114,3 tỷ USD), chiếm gần 24% GDP cả nước.
Giữa nhịp sống sôi động và những tòa cao tầng của TP.HCM, là những hàng cây cổ thụ lặng lẽ vươn mình che bóng mát. Đặc biệt, tuyến đường Nguyễn Bỉnh Khiêm là nơi hiếm hoi còn giữ được hàng cây sọ khỉ (Khaya senegalensis) hơn trăm tuổi. Hàng cây được ví như “lá phổi xanh” quý hiếm không chỉ của thành phố mà còn của cả châu Á.
Theo các tài liệu và lời kể lại, hàng cây sọ khỉ trên đường Nguyễn Bỉnh Khiêm được trồng từ cuối thế kỷ 19, khoảng những năm 1890. Tính đến nay, hàng cây này đã tồn tại hơn 130 năm.
Cây sọ khỉ thuộc họ Xoan, là loại cây thân gỗ lớn, cao từ 15–30 m, thân thẳng tắp, tán lá dày và rộng. Với dáng thế vững chãi và tuổi thọ cao, loại cây này từng được chọn làm cây trồng đường phố tại nhiều thành phố trên thế giới. Đặc biệt, tại TP.HCM, chúng vẫn phát triển khỏe mạnh bất chấp khói bụi, ô nhiễm và bê-tông hóa.
Không gian xanh giữa lòng đô thị
Dọc tuyến đường Nguyễn Bỉnh Khiêm, đoạn gần Thảo Cầm Viên và Bảo tàng Lịch sử, những gốc sọ khỉ to đến mức vài người ôm không xuể, rễ nổi uốn lượn trên mặt đất, tỏa bóng mát cả đoạn đường dài. Không chỉ mang giá trị cảnh quan, hàng cây này còn góp phần điều hòa không khí, giảm tiếng ồn, lọc bụi mịn – như một “máy lọc sinh học” tự nhiên giữa thành phố.
Người dân khu vực thường ví von con đường này như “hành lang xanh” hiếm hoi, “báu vật” giữa lòng TP.HCM. Vào mỗi buổi sáng và chiều, nơi đây là điểm đến quen thuộc của người đi bộ, chạy bộ, học sinh và du khách muốn tận hưởng không gian yên bình, tách biệt với phố xá ồn ào xung quanh.
Hiện nay, không nhiều thành phố ở châu Á còn giữ được hàng cây đô thị có tuổi đời trên một thế kỷ. Ở các nước như Singapore, Malaysia hay Thái Lan, phần lớn hệ thống cây xanh đô thị mới được phát triển mạnh trong vài thập niên gần đây và hiếm có hàng cây nào được bảo tồn liên tục như tại TP.HCM.
Việc hàng cây sọ khỉ trên đường Nguyễn Bỉnh Khiêm phát triển khỏe mạnh qua hơn một thế kỷ khiến nó trở thành di sản thực vật đô thị đặc biệt, một minh chứng cho khả năng thích nghi và giá trị sinh thái lâu dài của cây xanh trong quy hoạch thành phố.
Dù mang giá trị sinh thái và lịch sử to lớn, hàng cây sọ khỉ trăm tuổi cũng đối mặt với không ít thách thức: rễ cây đội mặt đường, ảnh hưởng đến hạ tầng giao thông; Quả của cây sọ khỉ khá lớn và nặng, tiềm ẩn nguy cơ mất an toàn nếu không được theo dõi thường xuyên.
Nhiều chuyên gia cũng đề xuất cần có chính sách bảo tồn di sản cây xanh đô thị, coi các cây cổ thụ như một phần của lịch sử – tương tự như di sản kiến trúc.
Giữa một thành phố đang phát triển, hàng cây sọ khỉ hơn trăm tuổi trên đường Nguyễn Bỉnh Khiêm chính là nét đối lập dịu dàng và đầy bản sắc. Không chỉ làm dịu cái nắng phương Nam, chúng còn mang theo ký ức của nhiều thế hệ, trở thành biểu tượng của sự bền bỉ – của quá khứ và hy vọng về một đô thị xanh bền vững trong tương lai.
Ngọc Minh
