Sáng 5/12, Quốc hội thảo luận tại hội trường về chủ trương đầu tư Chương trình mục tiêu quốc gia về nông thôn mới, giảm nghèo bền vững, phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi đến năm 2035.
Trao quyền cho địa phương
Tham gia góp ý kiến, ĐBQH Hà Sỹ Huân (đoàn Thái Nguyên) nhất trí cao với chủ trương hợp nhất ba chương trình mục tiêu quốc gia thành một chương trình trong giai đoạn 2026 - 2035.
Về phân cấp quản lý về chương trình, đại biểu đánh giá cao về cơ chế thực hiện chương trình theo hướng: Trung ương quản lý tổng thể và ban hành cơ chế chính sách, hướng dẫn, giám sát, kiểm tra, phân cấp, phân quyền triệt để đi đôi với việc phân bổ nguồn lực cho địa phương theo tinh thần "địa phương quyết, địa phương làm và địa phương chịu trách nhiệm".
ĐBQH Hà Sỹ Huân (Ảnh: Media Quốc hội).
Tuy nhiên, theo đại biểu cơ chế này cần được làm rõ và triển khai triệt để hơn. Tại khoản 5, điều 1 và điều 3 của dự thảo nghị quyết đã phân cấp cho Hội đồng nhân dân cấp tỉnh quyết định phân bổ nguồn lực và tổ chức thực hiện chương trình.
Từ thực tiễn, việc phân cấp này thủ tục còn rườm rà, mất nhiều thời gian, làm thiếu tính chủ động ở cơ sở và khó tránh tình trạng đầu tư dàn trải, manh mún đã được chỉ ra ở giai đoạn trước.
Các nội dung của chương trình phần lớn đầu tư là hạ tầng, kỹ thuật, mô hình phục vụ sinh kế, phục vụ người dân trên địa bàn các xã, thôn.
Cho rằng, hiện nay, thực hiện chính quyền 2 cấp, xã đã trực tiếp quản lý địa bàn, nắm rõ đối tượng, điều kiện văn hóa, địa hình, sinh kế của địa phương hơn cả.
Vì vậy, để thực hiện phương châm "người dân làm chủ" và tăng cường hiệu quả đầu tư cơ sở, đại biểu đề nghị Quốc hội xem xét điều chỉnh phân cấp quản lý thực hiện chương trình mạnh mẽ, triệt để hơn nữa cho chính quyền cơ sở, theo hướng phân cấp cho cấp xã quyết định tổ chức thực hiện chương trình. Cấp tỉnh giữ vai trò định hướng, kiểm tra, giám sát, hỗ trợ kỹ thuật và thủ tục hành chính.
Trong đó, trao quyền cho địa phương, cụ thể là Hội đồng nhân dân cấp xã và UBND cấp xã được quyết định danh mục, kế hoạch triển khai thực hiện, mô hình phù hợp theo thứ tự ưu tiên từng giai đoạn; quyết định lồng ghép, phối hợp hoặc đồng bộ các hợp phần, các nguồn vốn của chương trình và các dự án trên địa bàn nhằm tránh đầu tư trùng lặp, dàn trải, manh mún, bỏ sót nhiệm vụ.
ĐBQH Hà Sỹ Đồng (Ảnh: Media Quốc hội).
Tham gia góp ý kiến về mô hình quản lý và tổ chức thực hiện, ĐBQH Hà Sỹ Đồng (đoàn Quảng Trị) cho hay các vướng mắc giai đoạn 2021 - 2025 đã được nhận diện đầy đủ như: Thủ tục phức tạp, nhiều tầng nấc, hướng dẫn chậm, phân cấp chưa rõ.
Đại biểu lưu ý, dự thảo Nghị quyết cần khắc phục triệt để các điểm nghẽn này, đại biểu đề nghị: Chủ chương trình làm đầu mối thì phải thống nhất.
Hợp phần thứ hai nên giao cho Bộ Dân tộc và Tôn giáo, vì Bộ chuyên quản về vấn đề về dân tộc thiểu số và vùng miền núi.
Đồng thời, ông Đồng cũng đề nghị phân quyền mạnh cho địa phương trong lựa chọn danh mục dự án, nhất là dự án nhỏ, kỹ thuật đơn giản, đơn giản hóa quy trình đầu tư, quy định rõ trách nhiệm cá nhân, người đứng đầu và cơ chế đánh giá, xử lý chậm trễ.
"Đồng thời, cần có "vùng an toàn pháp lý" để cán bộ dám nghĩ, dám làm, phù hợp với tinh thần chỉ đạo bảo vệ cán bộ năng động và sáng tạo", ông Đồng nói.
Rà soát, làm rõ khả năng cân đối ngân sách Trung ương
Ngoài ra về cơ cấu nguồn vốn và cơ chế phân bổ thực hiện chương trình, ĐBQH Hà Sỹ Huân cho hay, dự thảo Nghị quyết quy định, tổng vốn Nhà nước hỗ trợ cho chương trình giai đoạn 2026 - 2030 là 500.000 tỷ đồng. Trong đó, vốn ngân sách Trung ương là 100.000 tỷ đồng (chiếm 20%), ngân sách địa phương là 400.000 tỷ đồng (chiếm 80%).
Quang cảnh phiên họp (Ảnh: Media Quốc hội).
Theo ông Huân, cơ cấu này thể hiện tỉ trọng ngân sách Trung ương chưa tương xứng với vai trò chủ đạo. Trong khi đó, tỉ lệ đối ứng của địa phương là khá cao, khiến gánh nặng tài chính dồn chủ yếu ở địa phương, tạo áp lực lớn cho các tỉnh khó khăn, đặc biệt vùng đồng bào dân tộc thiểu số miền núi có tỉ lệ hộ nghèo cao.
Thực tiễn cho thấy vùng "lõi nghèo" của nước ta hiện nay chủ yếu là vùng đồng bào dân tộc thiểu số sinh sống. Năng lực ngân sách của các địa phương thường có quy mô nhỏ, tỉ lệ phân bổ ngân sách đối ứng còn cao, không đủ gánh nặng để gánh tỉ trọng là 80% như dự thảo hiện nay đề xuất.
Do đó, đại biểu đề nghị cần rà soát, làm rõ khả năng cân đối của nguồn ngân sách Trung ương và xem xét điều chỉnh cơ cấu vốn để đảm bảo ngân sách Trung ương giữ vai trò chủ đạo, cả về tỉ trọng và tính dẫn dắt trong thực hiện chương trình.
Theo đó, nâng tỉ trọng ngân sách Trung ương trong tổng ngân sách Nhà nước lên mức hợp lý để đảm bảo chương trình thực hiện có hiệu quả.
Về nguyên tắc phân bổ, đại biểu đề nghị cần lượng hóa và khoanh vùng đối tượng thụ hưởng để tập trung nguồn lực, đảm bảo nguyên tắc ưu tiên cho các nhiệm vụ, mục tiêu để thực hiện những nhiệm vụ quan trọng.
ĐBQH Vũ Xuân Hùng (Ảnh: Media Quốc hội).
Tham gia nêu ý kiến, ĐBQH Vũ Xuân Hùng (đoàn Thanh Hoá) cho rằng nên có cơ chế phối hợp giữa các bộ, ngành, nhất là các bộ, ngành chủ trì với các bộ, ngành liên quan với chính quyền địa phương để thực hiện, triển khai chương trình đảm bảo khả thi và thông suốt.
Bên cạnh đó, đại biểu cho rằng nguồn vốn bố trí cho ba chương trình cả giai đoạn 10 năm dự kiến tổng chương trình khoảng 2,8 triệu tỷ. Giai đoạn một là khoảng 1,23 triệu tỷ. Vốn ngân sách Nhà nước thì dự kiến bố trí khoảng 500.000 tỷ đồng.
Tuy nhiên, theo đại biểu việc bố trí này rất ít. Còn vốn địa phương chủ yếu ở những địa phương, đồng bào khó khăn nhưng đối ứng đến 33% là không khả thi.
Do đó, đại biểu đề nghị phải có cơ chế Trung ương giao nguồn vốn cho địa phương và để địa phương tự quyết định về dự án, công trình và điều phối các nguồn vốn trong các dự án của chương trình, để địa phương thực hiện, triển khai và chịu trách nhiệm.
Về vốn và cơ cấu nguồn lực, đại biểu Hà Sỹ Đồng cho rằng nên giao cho địa phương rà soát, xác định để phân bổ, đầu tư đúng trọng tâm, trọng điểm.
