Tối 5/12, Lễ trao giải VinFuture mùa 5 với chủ đề "Cùng vươn mình - Cùng thịnh vượng" đã chính thức diễn ra. Các giải thưởng bao gồm Giải thưởng Chính 3 triệu đô (hơn 79 tỷ đồng) cùng 3 Giải Đặc biệt mỗi giải 500.000 đô (hơn 13 tỷ đồng) lần lượt tìm được chủ nhân xứng đáng.
Giải thưởng Chính trị giá 3 triệu đô la năm nay được trao cho nhóm các nhà khoa học: TS. Douglas Lowy, TS. John Schiller, TS. Amiee Kreimer cùng GS. Maura L. Gillison vì những khám phá và phát triển vaccine HPV nhằm phòng ngừa các khối u do virus papilloma ở người gây ra cũng như góp phần làm giảm gánh nặng ung thư toàn cầu trong nhiều thập kỷ tới. Nói một cách đơn giản và dễ hiểu hơn, họ chính là "cha đẻ" của vaccine HPV.
Các nghiên cứu nền tảng về protein capsid của vi-rút papilloma ở người do TS. Lowy và TS. Schiller thực hiện đã dẫn đến sự phát triển của các loại vắc-xin HPV hiệu quả cao, ngăn ngừa hàng triệu ca ung thư cổ tử cung, đặc biệt tại các quốc gia đang phát triển. Tiếp đó, phác đồ tiêm chủng liều đơn của TS. Kreimer - được Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khuyến nghị áp dụng - đã mở rộng đáng kể khả năng tiếp cận vắc-xin tới người dân.
Song song đó, các nghiên cứu trong phòng thí nghiệm dịch tễ học của GS. Gillison và TS. Kreimer cũng xác định mối liên hệ giữa HPV và ung thư vùng đầu - cổ, một mối đe dọa ung thư đáng chú ý có thể giảm thiểu nhờ tiêm vắc-xin HPV. Thành tựu của họ đã, đang và sẽ tiếp tục cứu sống hàng triệu người trong nhiều thập kỷ tới.
Video về công trình nghiên cứu của các nhà khoa học nhận Giải thưởng Chính
Mới đây, nhóm các nhà khoa học tài năng này đã có chia sẻ tâm huyết về giải thưởng mình vừa nhận được cũng như những tiết lộ đặc biệt về công trình nghiên cứu đầy ý nghĩa liên quan đến vaccine HPV của họ.
Xin chúc mừng ông/ bà với giải thưởng vừa nhận được tại VinFuture 2025. Ý nghĩa và giá trị của giải thưởng này đối với ông/bà là gì, sau nhiều năm miệt mài nghiên cứu?
TS. Douglas R.Lowy: Đối với tôi, ý nghĩa của việc này nằm ngay trong chính nghiên cứu của chúng tôi, cũng như những tác động tích cực mà nó mang lại cho những người mà chính chúng tôi thực ra cũng không biết là ai, giúp họ sống lâu hơn, khỏe mạnh hơn. Bản thân giải thưởng này là một sự ghi nhận cho những gì mà chúng tôi đã làm trong lĩnh vực này. Và chúng tôi vô cùng may mắn khi được lựa chọn bởi chúng tôi biết rằng, có rất nhiều người cũng đã tiến hành nghiên cứu trong những lĩnh vực tương tự như HPV hay vaccine. Đồng nghiệp tôi - GS. Maura L.Gillison cũng là người đã có 25 năm nghiên cứu về ung thư vùng cổ - miệng.
GS. Maura L.Gillison: Tôi cho rằng chúng tôi chỉ là những người đại diện cho cộng đồng các nhà khoa học và bác sĩ lâm sàng trên toàn thế giới - những người đã nỗ lực không ngừng trong nghiên cứu về vaccine HPV. Có rất nhiều bác sĩ đã dành nhiều năm để tìm hiểu cách virus gây ung thư, những loại ung thư nào do virus gây ra, và làm thế nào để can thiệp vào quá trình bệnh lý ở mọi giai đoạn nhằm cải thiện cuộc sống cho người bệnh - đặc biệt là nỗ lực ngăn ngừa để họ không trở thành bệnh nhân ung thư ngay từ đầu. Bên cạnh đó, còn là nhiệm vụ quan trọng trong việc điều trị những người không may mắc bệnh, tìm ra phương pháp tối ưu để nâng cao chất lượng sống và cơ hội sống sót của họ.
TS. John T.Schiller: Điều tôi muốn nói - cũng là điều mà TS. Lowy thường nhấn mạnh, đó là giải thưởng này tôn vinh công tác phòng ngừa bệnh tật. Thực tế, phòng bệnh thường không được đánh giá đúng mức. Nếu bạn ngăn ngừa được một triệu ca ung thư ở phụ nữ, thì không một ai trong số những người không mắc bệnh biết rằng: lẽ ra họ đã có thể bị ung thư. Trong khi đó, nếu bạn điều trị và chữa khỏi ung thư cho một trăm bệnh nhân, thông tin ấy sẽ xuất hiện trên khắp các mặt báo. Phòng ngừa diễn ra trong thầm lặng và vì thế thường bị xem nhẹ.
TS. Aimee R.Kreimer: Giải thưởng VinFuture ngày càng có tiếng vang và có sức ảnh hưởng lớn ở Việt Nam, trong khu vực và trên toàn thế giới. Vì vậy, tôi hy vọng rằng việc Hội đồng Giải thưởng VinFuture quyết định vinh danh nghiên cứu về vaccine HPV sẽ giúp nâng cao nhận thức, mở rộng mức độ tiếp cận, củng cố sự hiểu biết về tầm quan trọng của vaccine này. Bởi cuối cùng, điều mà tất cả chúng tôi mong muốn là nhiều bé gái được tiêm vaccine HPV hơn, để sau này các em không trở thành bệnh nhân ung thư.
Chính vì thế, theo tôi, giải thưởng này có ý nghĩa vô cùng quan trọng: nó khuếch đại những thông điệp mà chúng tôi đã nỗ lực truyền tải suốt nhiều năm, thậm chí nhiều thập kỷ và hy vọng sẽ giúp chúng tôi đạt được mục tiêu - đó là nhiều người được tiêm vaccine HPV hơn, để họ không phải đối mặt với nguy cơ ung thư trong tương lai
Ông/bà đánh giá như thế nào về ý nghĩa của giải thưởng này đối với sứ mệnh hỗ trợ người dân trên phạm vi toàn cầu, cũng như tại các nước đang phát triển - đặc biệt là trong việc góp phần giảm gánh nặng bệnh tật tại những quốc gia này?
TS. John T.Schiller: Việc mở rộng tiêm chủng chính là chìa khóa tạo ra tác động. Hiện nay chúng ta đã có một loại vaccine rất tốt, an toàn và hiệu quả và điều quan trọng nhất là phải đưa được vaccine đó đến với những bé gái đang cần nó.
TS. Aimee R.Kreimer: Tôi cũng hy vọng rằng, thông qua Giải thưởng VinFuture và việc mọi người viết, trao đổi về nó, ngày càng nhiều người sẽ biết đến thông tin rằng vaccine này an toàn và có thể phòng ngừa ung thư.
Ông/bà dự định sẽ sử dụng nguồn kinh phí từ Giải thưởng nhận được như thế nào? Chẳng hạn như để thúc đẩy các dự án nghiên cứu, mở rộng tiếp cận vaccine tới những khu vực hẻo lánh hoặc cách biệt, hay phát triển thêm các loại vaccine phòng ngừa hoặc điều trị bệnh? Với Việt Nam, liệu ông/bà đã có đối tác hoặc kế hoạch hợp tác nào chưa?
TS. Douglas R. Lowy: Chúng tôi luôn sẵn sàng hợp tác với các quốc gia. TS. John T.Schiller đã đến Việt Nam hơn 10 năm trước với mục tiêu rõ ràng là hỗ trợ Việt Nam trong việc sản xuất vaccine. TS. Aimee cũng có thể hỗ trợ trong việc triển khai các chương trình, bởi cô ấy có khả năng tổ chức những thử nghiệm lâm sàng quy mô rất lớn. Còn chúng tôi có thể hỗ trợ theo nhiều cách khác.
Với tôi, một yếu tố rất quan trọng đang được nhấn mạnh hơn nhờ Giải thưởng VinFuture chính là vai trò của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO). Nghiên cứu do TS. Aimee dẫn dắt tại Costa Rica, vừa được công bố trong tuần này, cho thấy chỉ cần một liều vaccine là đủ. Chúng tôi tin rằng kết quả này cộng với sự ghi nhận của VinFuture sẽ dẫn tới khuyến nghị mạnh mẽ hơn nữa từ WHO về việc tiêm một liều. Và điều đó, sẽ giúp tăng tỷ lệ tiêm chủng.
Chúng tôi không phải là các nhà kinh tế, nhưng rõ ràng, một liều chắc chắn sẽ rẻ hơn hai liều.
Khi vaccine lần đầu được phê duyệt, phác đồ yêu cầu ba liều. Và một phần quan trọng trong nghiên cứu của chúng tôi suốt 15 năm qua là tìm hiểu xem liệu có thể giảm chi phí tổng thể của vaccine cũng như giảm gánh nặng hậu cần khi triển khai tiêm chủng hay không, bằng cách rút từ ba liều xuống còn một liều.
Chúng tôi tin rằng kết quả nghiên cứu của TS. Aimee cho thấy điều này hoàn toàn khả thi, và rằng nhiều quốc gia nếu không muốn nói là phần lớn sẽ chuyển sang phác đồ một liều. Điều này sẽ giúp tăng mạnh tỷ lệ tiếp cận và tiêm chủng vaccine.
Liệu nghiên cứu của ông/bà đã được triển khai, thử nghiệm ở quy mô lớn hay chưa? Và tính an toàn của loại vaccine này như thế nào?
TS. Aimee R.Kreimer: Các loại vaccine này đã được cấp phép gần 20 năm trước với phác đồ ba liều, sau khi các hãng dược tiến hành những thử nghiệm quy mô rất lớn trên hàng chục nghìn người tham gia, và chứng minh rằng vaccine an toàn cũng như có khả năng bảo vệ trước virus HPV. Khi bạn ngăn ngừa được nhiễm HPV, bạn cũng ngăn ngừa được các loại ung thư do HPV gây ra.
Bên cạnh các thử nghiệm lâm sàng, đến nay hàng trăm triệu liều vaccine HPV đã được sử dụng trên toàn thế giới. Nhiều nghiên cứu tiếp tục được thực hiện để theo dõi tính an toàn. Chúng tôi liên tục ghi nhận rằng vaccine vẫn được đánh giá là an toàn.
Còn một điểm nữa là bởi vì thời gian từ khi một người nhiễm HPV (có thể ở tuổi 15, 18 hay 20) đến lúc ung thư bắt đầu phát triển thường kéo dài 10 đến 20 năm. Với những nhóm bé gái đã được tiêm vaccine từ khi vaccine được cấp phép cách đây 20 năm, đến nay, chúng ta đang chứng kiến các nhóm dân số không xuất hiện các loại ung thư liên quan. Điều đó cho thấy chúng ta có dữ liệu rất mạnh mẽ chứng minh vaccine an toàn, ngăn ngừa nhiễm HPV, ngăn ngừa tổn thương tiền ung thư và giờ đây là ngăn ngừa cả ung thư.
Ông/bà dự báo sẽ gặp những khó khăn gì trong việc phổ biến loại vaccine này, đặc biệt tại các quốc gia đang phát triển như Việt Nam?
TS. John T.Schiller: Cần phải nhấn mạnh ở đây rưanfg, chúng tôi chỉ là những nhà khoa học, làm công tác nghiên cứu chứ không phải là những người triển khai vaccine thực tế nên những chia sẻ về việc phổ biến vaccine của chúng tôi có thể chỉ mang tính chất tham khảo. Tôi cho rằng mỗi quốc gia có một bối cảnh riêng và các biện pháp can thiệp phải được điều chỉnh phù hợp với tình hình cụ thể của từng nước.
TS. Aimee R.Kreimer: Tiêm vaccine HPV chính là một khoản đầu tư cho tương lai. Thực tế, bạn tiêm vaccine ngay bây giờ, phải 10-15 năm sau mới nhìn thấy lợi ích rõ rệt. Ở những quốc gia có nhiều ưu tiên y tế cấp bách khác, việc phân bổ nguồn lực cho một chương trình mà hiệu quả xuất hiện trong tương lai có thể là một thách thức.
Đó cũng là lý do tầm soát ung thư cổ tử cung vô cùng quan trọng. Khi tầm soát và phát hiện những tổn thương tiền ung thư ở phụ nữ, lợi ích sẽ đến gần như ngay lập tức vì điều trị sớm giúp ngăn họ tiến triển thành ung thư. Do vậy, hai biện pháp này phải đi cùng nhau: tiêm vaccine HPV cho trẻ em gái và tầm soát ung thư cổ tử cung cho phụ nữ. Chỉ như vậy mới có thể giảm được gánh nặng ung thư cổ tử cung.
TS. John T.Schiller: Tôi muốn nhấn mạnh hai điểm. Thứ nhất, đây không phải là một loại vaccine mới. Như TS. Aimee đã nói, vaccine được cấp phép cách đây gần 20 năm, nghĩa là nó đã vượt qua thử thách của thời gian về độ an toàn và hiệu quả.
Thứ hai, tôi muốn quay lại là vấn đề mà tôi và GS. Gillison thường xuyên trao đổi, đó là khoảng thời gian rất dài giữa lúc bạn tiêm vaccine và lúc bạn bắt đầu nhìn thấy hiệu quả bảo vệ.
GS. Maura L.Gillison: Các nghiên cứu của chúng tôi cho thấy thời gian từ khi một người nhiễm HPV ở khoang miệng đến khi phát triển thành ung thư, cụ thể là ung thư hầu họng kéo dài khoảng 36 năm. Nghĩa là phải mất gần bốn thập kỷ sau khi được tiêm vaccine, chúng ta mới bắt đầu nhìn thấy sự thay đổi rõ rệt trong tỷ lệ mắc ung thư hầu họng.
Tôi cũng muốn bổ sung hai điểm. Thứ nhất, về chiến lược tiêm chủng: nhiều quốc gia triển khai tiêm vaccine miễn phí tại trường học đã chứng kiến tốc độ bao phủ tăng rất nhanh. Đây cũng chính là những nước hiện đang ghi nhận tỷ lệ tiền ung thư và ung thư giảm mạnh, bởi việc tiêm chủng miễn phí trong trường học giúp trẻ em được tiếp cận vaccine dễ dàng, đạt mức độ bao phủ cao trong thời gian ngắn và vô cùng hiệu quả.
Một lưu ý nữa là như TS. Aimee đã nói, để loại trừ ung thư cổ tử cung trong cộng đồng, hiện nay cần đồng thời hai biện pháp: tiêm vaccine và tầm soát. Phần lớn các thử nghiệm lâm sàng, đều tập trung vào nhiễm HPV ở cổ tử cung, các tổn thương tiền ung thư và ung thư cổ tử cung.
Tuy nhiên, điều quan trọng là HPV còn gây ra nhiều loại ung thư khác ở cả nam và nữ, chẳng hạn ung thư hậu môn, ung thư hầu họng và đối với các bệnh này, hiện chưa có chương trình sàng lọc hiệu quả, được chứng minh rõ ràng. Đây chính là một trong những lợi ích mạnh mẽ nhất của vaccine HPV: một người được tiêm vaccine sẽ được bảo vệ trên toàn cơ thể, giảm nguy cơ phát triển các loại ung thư do HPV gây ra, bất kể chúng xuất hiện ở vị trí nào.
TS. John T.Schiller: Cuối cùng, tôi muốn nhấn mạnh một thông điệp tới cộng đồng: Chúng ta có thể giúp con gái hoặc con trai mình giảm tới 90% nguy cơ mắc một căn bệnh ung thư khủng khiếp trong tương lai, chỉ với một mũi tiêm duy nhất thì vì lý do gì chúng ta lại không lựa chọn cho con cái mình?
Thiên An
