Quên cách đi xe máy, quên cách nấu ăn
ThS.BS Dương Thị Tố Uyên, Phòng M8 – Viện Sức khỏe Tâm thần (Bệnh viện Bạch Mai), vừa chia sẻ một ca bệnh điển hình về rối loạn nhận thức khởi phát âm thầm nhưng tiến triển kéo dài nhiều năm, để lại không ít hệ lụy cho người bệnh và gia đình.
Bệnh nhân nam 69 tuổi từng công tác trong quân đội và hiện đã nghỉ hưu. Cuộc sống gia đình của ông ổn định, các mối quan hệ hòa thuận, không có xung đột đáng kể.
Cách đây khoảng 3 năm, bệnh nhân thường quên những sự việc mới xảy ra, hay để quên đồ đạc trong nhà, quên những việc vừa làm. Gia đình nhận thấy bệnh nhân dần lúng túng trong sinh hoạt thường ngày, như quên cách đi xe máy, khi nấu ăn thì quên cho nước hoặc quên bật bếp dù trước đó từng làm rất thành thạo.
Khoảng một năm trở lại đây, tình trạng suy giảm nhận thức trở nên rõ rệt hơn. Bệnh nhân bắt đầu quên tên đồ vật, khó tìm từ khi giao tiếp, câu nói trở nên ngập ngừng, đôi lúc không nhớ cách sử dụng những vật dụng quen thuộc trong gia đình. Tuy nhiên, ở giai đoạn này, người bệnh vẫn duy trì được các hoạt động tự chăm sóc cơ bản như vệ sinh cá nhân và ăn uống, chưa cần sự hỗ trợ hoàn toàn từ người khác.
Đáng chú ý, những thay đổi về cảm xúc và hành vi cũng xuất hiện song song. Bệnh nhân trở nên dễ cáu gắt, bực bội, hay dỗi hờn vì những chuyện nhỏ nhặt. Tính cách dần thu rút, giảm nhu cầu giao tiếp xã hội, chỉ muốn ở nhà và né tránh gặp gỡ mọi người. Các sở thích cũ gần như mất hẳn.
Người bệnh thường xuyên hỏi đi hỏi lại một vấn đề, lặp lại lời nói, tăng mức độ quên các sự việc mới. Giấc ngủ của người bệnh cũng bị rối loạn rõ rệt, ngủ chập chờn, mỗi đêm chỉ khoảng 3–4 giờ, ăn uống kém ngon miệng. Trước những biểu hiện này, gia đình đã đưa bệnh nhân đến khám và điều trị tại Viện Sức khỏe Tâm thần.
Bác sĩ Tố Uyên cho biết, bệnh nhân được chẩn đoán rối loạn nhận thức. Sau 17 ngày điều trị, khí sắc bệnh nhân đã khá hơn, vận động nhanh nhẹn, đỡ than phiền mệt mỏi, ăn được hết suất, đêm ngủ được. Bệnh nhân được cho ra viện theo dõi ngoại trú.
Rối loạn nhận thức gặp cả ở người trẻ
Theo PGS.TS Nguyễn Văn Tuấn, Viện trưởng Viện Sức khỏe Tâm thần, rối loạn nhận thức không chỉ gặp ở người cao tuổi mà có thể xuất hiện ở người trẻ do nhiều nguyên nhân khác nhau. Đây có thể là hệ quả của quá trình lão hóa sớm, chấn thương sọ não, nhiễm độc các chất như methanol, chất kích thích hoặc một số bệnh lý làm tổn thương tế bào não và đường dẫn truyền thần kinh. Tuy nhiên, trên thực tế, rối loạn nhận thức vẫn phổ biến nhất ở nhóm người lớn tuổi.
TS.BS Nguyễn Thị Phương Mai, Phòng Sức khỏe Tâm thần người cao tuổi và Y học Giấc ngủ, cho biết năm 2020, thế giới ghi nhận hơn 55 triệu người mắc sa sút trí tuệ. Con số này dự kiến tăng lên 82 triệu vào năm 2030 và 139 triệu vào năm 2050. Ở nhóm người từ 65 tuổi trở lên, tỷ lệ rối loạn nhận thức nhẹ dao động từ 10–20%, nguy cơ tăng dần theo tuổi và nam giới có nguy cơ cao hơn nữ giới.
Rối loạn nhận thức là tình trạng suy giảm các chức năng tư duy, trí nhớ, ngôn ngữ, định hướng, khả năng giải quyết vấn đề và thực hiện các hoạt động hàng ngày, vượt quá mức lão hóa sinh lý bình thường. Phổ rối loạn nhận thức trải dài từ suy giảm nhẹ đến sa sút trí tuệ, trong đó Alzheimer chiếm khoảng 60–70% các trường hợp sa sút trí tuệ.
Một điểm đáng lưu ý là trước khi biểu hiện ra triệu chứng lâm sàng, não bộ có thể đã trải qua giai đoạn tiền lâm sàng kéo dài 6–10 năm với các thay đổi sinh học như lắng đọng beta-amyloid, protein tau hoặc giảm chuyển hóa glucose trên phim PET. Không phải tất cả những người có các thay đổi này đều tiến triển thành sa sút trí tuệ, nhưng đây là “cửa sổ vàng” để can thiệp nếu được phát hiện sớm.
Việc nhận biết sớm rối loạn nhận thức có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, giúp làm chậm tiến triển bệnh, giảm nguy cơ chuyển sang sa sút trí tuệ, đồng thời kiểm soát các bệnh lý đi kèm như tăng huyết áp, tiểu đường, rối loạn lipid máu, trầm cảm hay rối loạn giấc ngủ. Can thiệp sớm còn giúp kéo dài thời gian người bệnh tự lập, giảm gánh nặng cho gia đình và xã hội, nâng cao chất lượng cuộc sống.
Các chuyên gia khuyến cáo, bên cạnh điều trị y tế, người có nguy cơ hoặc đang ở giai đoạn sớm của rối loạn nhận thức nên duy trì lối sống lành mạnh.
Hoạt động thể chất đều đặn như đi bộ, bơi lội, đạp xe, yoga, thái cực quyền không chỉ tốt cho tim mạch mà còn tăng cường tuần hoàn não, hỗ trợ trí nhớ và chức năng nhận thức. Đồng thời, duy trì giao tiếp xã hội, tập luyện trí não và ngủ đủ giấc là những yếu tố quan trọng giúp bảo vệ não bộ theo thời gian.
Ngọc Minh
