Sao Hỏa là nơi đầy rẫy những điều không thân thiện với sự sống: nhiệt độ thấp, gần như không có khí quyển, không có nước lỏng trên bề mặt và đặc biệt là bị bắn phá liên tục bởi bức xạ ion hóa từ vũ trụ do thiếu từ trường bảo vệ. Nhưng bất ngờ thay, một nhóm sinh vật lai đang sống trên Trái Đất - địa y (lichen) - có thể là ứng viên hàng đầu nếu muốn sống sót ngoài hành tinh.
Trong một nghiên cứu mới được công bố cuối tháng 3 trên IMA Fungus, các nhà khoa học tại Ba Lan đã đặt hai loài địa y, Diploschistes muscorum và Cetraria aculeata, vào một buồng chân không đặc biệt mô phỏng điều kiện môi trường trên sao Hỏa. Sau đó, họ "dội" vào chúng một năm bức xạ sao Hỏa chỉ trong 5 tiếng - và cả hai vẫn hoạt động trao đổi chất bình thường.
Địa y là những thực thể cộng sinh giữa nấm và vi khuẩn hoặc tảo quang hợp. Chúng không hẳn là “sinh vật đơn lẻ”, mà là một dạng hợp thể sống nhờ sự phối hợp chặt chẽ - một đặc tính khiến chúng chịu đựng cực tốt với điều kiện khắc nghiệt: từ khô hạn triền miên, nhiệt độ thấp, đến cả môi trường chân không ngoài không gian. Trong nghiên cứu mới, loài D. muscorum thậm chí còn tỏ ra kháng bức xạ tốt hơn, hứa hẹn là “ứng viên đầu bảng” nếu một ngày nào đó chúng ta muốn mang sự sống lên sao Hỏa.
Tuy nhiên, vẫn có một rào cản lớn: không có nước lỏng trên bề mặt sao Hỏa, và dù khỏe tới đâu, sự sống Trái Đất vẫn cần nước để tồn tại lâu dài. Điều này khiến việc tìm thấy sinh vật sống sẵn trên sao Hỏa là điều khó xảy ra — ít nhất là trên bề mặt.
Ngoài địa y, còn một vài nhóm sinh vật khác cũng được xem là “ứng viên tiềm năng” để sống sót trên sao Hỏa. Gấu nước (tardigrade) - sinh vật siêu nhỏ gần như không thể bị tiêu diệt, có thể đóng băng hoàn toàn, chịu được chân không và bức xạ cao - từ lâu đã được đưa vào danh sách “khách mời đầu tiên” cho các sứ mệnh ngoài hành tinh. Rêu sa mạc - loài thực vật ít được nhắc đến - cũng đã chứng minh khả năng chống chịu với tia gamma và nitơ lỏng, một dấu hiệu cho thấy chúng cũng có tiềm năng sinh tồn trên hành tinh đỏ.
Bên dưới bề mặt, vi khuẩn đơn bào có thể trốn sâu trong lòng đất, tránh được bức xạ và sống trong trạng thái “ngủ đông” hàng triệu năm - một giả thuyết đang được nhiều nhà khoa học xem xét nghiêm túc.
Và trớ trêu thay, loài sinh vật đầu tiên thực sự đặt chân lên sao Hỏa - có thể vào thập niên 2030 - lại là con người, sinh vật có khả năng sinh tồn yếu nhất trong danh sách này. Có lẽ, trước khi mơ mộng đưa loài người lên hành tinh đỏ, ta nên học hỏi cách mà những sinh vật kỳ lạ và khiêm tốn như địa y giữ mình sống sót trong im lặng suốt hàng triệu năm qua.
Anh Việt
