Nếu ai từng đi qua các miền Tây mùa lễ tết, sẽ rất dễ bắt gặp một mâm cỗ rực rỡ sắc màu với nồi lẩu bốc khói nghi ngút nằm giữa bàn. Nhưng điều khiến nhiều người đứng hình không phải là phần lẩu đầy ắp tôm thịt mà chính là… chiếc nồi. Một chiếc nồi có hình dáng lạ kỳ: ở giữa nhô lên một ống tròn như "ống khói", xung quanh là lòng nồi sâu để chứa đầy nước lẩu và những nguyên liệu đủ màu sắc. Nhìn từ xa, nó giống như một… miệng núi lửa thu nhỏ, hay một chiếc giếng lửa đặt giữa bàn ăn.
Đó chính là nồi dùng để nấu lẩu cù lao (còn gọi là lẩu than, lẩu thở) - một trong những món đặc sản lâu đời gắn với văn hóa ẩm thực Nam Bộ, đặc biệt thường xuất hiện trong mâm cỗ những dịp sum vầy ở miền Tây.
Chiếc nồi độc đáo này thực ra có cấu tạo rất thông minh. Ở giữa nồi là một ống rỗng để chứa than hồng. Than được đốt ngay trong lòng nồi nên lẩu luôn sôi đều và giữ được nhiệt rất lâu. Xung quanh là khoang nước dùng và nguyên liệu. Với cách nấu này, món lẩu giữ được độ nóng ổn định từ đầu đến cuối bữa, đặc biệt phù hợp cho những buổi tụ tập đông người - vốn là "đặc sản tinh thần" của miền Tây.
Nhiều người đùa rằng món lẩu này "nhìn cái nồi đã thấy vui", bởi chỉ cần chiếc nồi được đặt lên, bữa ăn lập tức trở nên rộn ràng. Chiếc nồi nấu lẩu cù lao như một dấu hiệu nhận diện: có nó là biết ngay sắp có một nồi lẩu đầy ắp, nghi ngút khói, và chắc chắn là một cuộc trò chuyện kéo dài.
Không giống các món lẩu quen thuộc ở đô thị, lẩu cù lao có sự phong phú về nguyên liệu đúng chất Nam Bộ: tôm sú, chả cá, thịt heo, trứng cút, rau muống, cải thảo, bông súng, bông bí, nấm, cà rốt… Tất cả được sắp theo từng lớp nên nhìn nồi lẩu vừa rực rỡ vừa đầy đặn, đúng tinh thần "có gì ăn nấy" của người miền Tây nhưng vẫn nổi bật nhờ cách trang trí bắt mắt.
Nước dùng của lẩu cù lao cũng là linh hồn: vị ngọt tự nhiên từ xương heo, kết hợp với chút chua dịu từ cà chua và thơm (dứa), vừa nhẹ nhàng vừa đậm đà. Khi than trong ống giữa đỏ lên, nồi lẩu bắt đầu sôi rộn ràng, hơi nóng lan tỏa, nước dùng cuộn lên làm tôm, thịt, rau xoay vòng quanh miệng nồi như một dòng chảy nhỏ. Chính khoảnh khắc đó tạo nên cảm giác rất đặc trưng mà những món lẩu nấu bằng bếp điện khó có được.
Lẩu cù lao không phải món mỗi ngày, mà thường xuất hiện trong những bữa tiệc: đám cưới, lễ nhà mới, cúng giỗ, họp mặt gia đình. Với người miền Tây, đó là món ăn tượng trưng cho sự đầy đủ, sung túc, ấm cúng. Chiếc nồi tròn, than đỏ giữa lòng nồi được xem như biểu tượng của sự đoàn viên - mọi người ngồi quanh một chiếc nồi, cùng nhau chia sẻ từng gắp đồ ăn nóng hổi.
Cũng vì vậy, nhiều du khách khi đến miền Tây đã ngạc nhiên khi lần đầu thấy chiếc nồi đặc biệt này. Nhiều người còn tưởng đây là nồi nướng hay nồi hấp gì đó, đến khi thấy người dân đổ nước lẩu vào xung quanh, bắc lên bàn rồi thêm than đỏ vào ống giữa mới hiểu ra. Sự tò mò ấy khiến lẩu cù lao trở thành một trải nghiệm thú vị, không chỉ ngon mà còn độc đáo về mặt thị giác.
Ngày nay, dù nhiều món ăn hiện đại xuất hiện, lẩu cù lao vẫn giữ được sức hút nhờ chiếc nồi kỳ lạ khó trộn lẫn và hương vị đậm chất miền Tây. Nó không chỉ là một món ăn mà là một phần ký ức, một phần câu chuyện của vùng đất sông nước - nơi con người luôn chân thành, hào sảng và thích bày biện những điều vui vẻ lên bàn ăn.
Giữa nhịp sống ngày càng nhanh, đôi khi chỉ cần một nồi lẩu cù lao bốc khói với chiếc nồi trông như miệng núi lửa giữa bàn, mọi thứ bỗng trở nên ấm áp và chậm rãi hơn - đúng tinh thần ẩm thực miền Tây: càng đông, càng vui, càng ngon.
Châu Anh
