Loài vật quý hiếm chỉ có ở Việt Nam: Nguy cơ tuyệt chủng bậc nhất hành tinh, hiện còn khoảng 90 cá thể

Loài vật quý hiếm sinh con trên đảo Cát Bà

Theo báo Hải Dương, ngày 6 tháng 5 năm 2024, hình ảnh của một "gia đình" voọc Cát Bà hay còn gọi voọc đầu trắng ở Cát Bà (Hải Phòng) thu hút sự chú ý trên các nền tảng mạng xã hội. Chia sẻ với báo Pháp luật Thành phố Hồ Chí Minh (PLO), lãnh đạo Vườn Quốc gia Cát Bà (Hải Phòng) đã xác nhận thông tin và các bức hình về đàn voọc đầu trắng xuất hiện tại đảo Cát Bà, cùng với việc các cá thể voọc con đã chào đời vào tháng 4.

Giám đốc Dự án bảo tồn Voọc Cát Bà thuộc Vườn thú Leipzig (Đức) đã khẳng định rằng có ba cá thể Voọc Cát Bà con được sinh ra vào tháng 4 năm 2024, thuộc tiểu quần thể Voọc Cát Bà tại khu vực Cửa Đông của Vườn Quốc gia Cát Bà, thuộc huyện Cát Hải, thành phố Hải Phòng.

Tổng số cá thể Voọc Cát Bà sinh ra kể từ đầu năm đến hiện tại đã đạt con số 7, sau khi có thêm ba cá thể mới vào tháng 4.

Voọc đầu trắng, loài linh trưởng chỉ còn sống ở đảo Cát Bà và phân bố rộng rãi ở Vịnh Lan Hạ, đang được bảo vệ nghiêm ngặt. Sự phát triển tự nhiên của quần thể voọc với số lượng cá thể giới hạn là tin vui cho ngành du lịch Cát Bà. Không chỉ là niềm vui của Vườn Quốc gia Cát Bà mà đây còn là niềm hạnh phúc của Việt Nam và thế giới, trong bối cảnh loài linh trưởng này đang phải đối diện với nhiều nguy cơ tuyệt chủng.

Ông Neahga Leonard chia sẻ thêm với PLO rằng, voọc Cát Bà hiện có khoảng 85 cá thể và được liệt kê trong danh sách Đỏ của IUCN - tổ chức Bảo tồn thiên nhiên quốc tế, đánh giá là có nguy cơ tuyệt chủng cao nhất thế giới. Đây cũng là một trong những loài linh trưởng hiếm hoi nhất, đứng thứ hai sau vượn Hải Nam ở miền Nam Trung Quốc, nơi chỉ còn lại hơn 30 cá thể.

Ngoài ra, voọc đầu trắng cũng nằm trong danh sách 25 loài động vật có nguy cơ tuyệt chủng cao nhất thế giới.

Voọc Cát Bà có tên khoa học là Trachypithecus poliocephalus, là loài linh trưởng chỉ còn tồn tại ở đảo Cát Bà và có mặt ở các khu vực của Vịnh Lan Hạ, đang được bảo vệ nghiêm ngặt. Chính vì thế, loài này còn được biết đến với cái tên Voọc Cát Bà.

Ở Việt Nam, voọc đầu trắng chỉ có mặt tại đảo Cát Bà và đảo Cái Chiên (Quảng Ninh); tuy nhiên, đáng buồn là hiện nay không còn cá thể nào tồn tại tại đảo Cái Chiên nữa.

Voọc Cát Bà thường sinh sống ở những khu vực có độ cao từ 100 đến 150 mét so với mực nước biển, trong rừng cây leo và cây gỗ hoặc trên các vách đá dựng đứng. Một bầy thường gồm từ 10 đến 20 cá thể và được dẫn dắt bởi một con đực làm đầu đàn.

Cá thể đực dẫn đầu trong đàn là cá thể duy nhất được phép giao phối với những con cái trưởng thành. Các con đực khác phải rời đàn để tìm lập đàn riêng hoặc cạnh tranh để giành vị trí dẫn đầu.

Các đặc điểm của Voọc Cát Bà bao gồm: tuổi thọ trung bình từ 25 đến 30 năm. Voọc cái thường bắt đầu sinh sản khi đạt đến 5 - 6 tuổi. Khoảng thời gian giữa các kỳ sinh sản là hơn hai năm. Voọc cái đẻ mỗi lần một con. Voọc con lông màu vàng cam và dần chuyển đen sau khoảng 2 tháng, chỉ có chỏm lông trên đầu vẫn giữ nguyên màu vàng.

Voọc non có thời kỳ thơ ấu dài, được các cá thể trưởng thành trong đàn chăm sóc và truyền dạy các kỹ năng sinh tồn.

Voọc đầu trắng Cát Bà khi trưởng thành có kích thước cơ thể dao động từ 47 đến 53cm. Nổi bật hơn, chiếc đuôi của chúng rất dài, với chiều dài từ 85 đến 90cm, giúp chúng duy trì sự cân bằng khi leo trèo trên các dãy núi đá vôi dốc và gập ghềnh.

Khu rừng trên các dãy núi đá vôi dốc nhưng ẩn mình giữa quần đảo Cát Bà tạo nên môi trường sống độc nhất vô nhị cho Voọc Cát Bà. Ban ngày, voọc đầu trắng sinh hoạt trên các tầng cao của rừng để kiếm ăn và nghỉ ngơi. Về đêm, chúng tìm nơi nghỉ ngơi trong hang đá hoặc ở các vách đá, mép núi để tránh điều kiện thời tiết khắc nghiệt.

Voọc Cát Bà sống theo nhóm như gia đình, trong đó có một con đực trưởng nhóm, chịu trách nhiệm dẫn dắt đàn tìm kiếm thức ăn, cảnh giác với nguy hiểm và chọn chỗ để ngủ.

Khi cảm nhận thấy mối đe dọa, con đầu đàn sẽ đứng trên một đỉnh núi cao để phát ra dấu hiệu cảnh báo tới toàn bộ đàn. Chế độ ăn của chúng chủ yếu là lá cây, bên cạnh đó là hoa và quả từ các loại cây rừng như quả Đa, Phật dụ núi,... Đáng chú ý, nhờ cơ quan tiêu hóa đặc biệt với dạ dày và gan lớn, voọc Cát Bà có khả năng tiêu hóa được nhiều loại lá và quả độc, ví dụ như lá ngón, quả mã tiền.

Nỗ lực không ngừng từ các tổ chức bảo tồn và cộng đồng địa phương

Theo kết quả nghiên cứu gen di truyền về Voọc Cát Bà do Dự án bảo tồn Voọc Cát Bà thực hiện cách đây khoảng một thế kỷ, quần thể này chỉ còn từ 300 đến 400 cá thể. Vào thời điểm giữa những năm 1960, số lượng này giảm xuống chỉ còn khoảng 40 đến 50 cá thể.

Số lượng voọc Cát Bà giảm mạnh chủ yếu bởi nạn săn bắn bất hợp pháp và thu hẹp môi trường sống. Bên cạnh đó, voọc Cát Bà vẫn chưa thoát khỏi nguy cơ tuyệt chủng do theo tập tính, voọc đực thường giết hại con non sau khi cướp đàn. Kể từ cuối những năm 1990, quần thể này đã bị suy giảm nghiêm trọng. Cuộc điều tra năm 2003 chỉ ra rằng chỉ khoảng 40 cá thể còn sống.

Đối mặt với tình hình trên, vào năm 2000, các nhà khoa học từ vườn thú Leipzig (Đức) đã cộng tác với các tổ chức bảo tồn địa phương để bắt đầu Dự án bảo tồn voọc Cát Bà, với mục tiêu bảo vệ và phát triển quần thể của loài này.

Tại Vườn quốc gia Cát Bà, đông đảo cán bộ kiểm lâm cùng các nhóm bảo vệ voọc đã làm việc không ngừng nghỉ, ngày và đêm, để tuần tra và bảo vệ các cá thể voọc khỏi những hành vi xâm phạm của con người. Điều đáng chú ý là nhiều người trong các nhóm bảo vệ là người dân địa phương, họ tham gia tự nguyện vì lòng yêu mến và quý trọng loài linh trưởng này. Họ là những người bảo vệ loài voọc này thay vì săn bắn chúng, đồng thời mở các chương trình giáo dục tại các cộng đồng xung quanh. Nhờ những nỗ lực không mệt mỏi này, trong nhiều năm qua, không có trường hợp săn bắn trái phép nào được báo cáo.

Dù được sinh sôi ở Vườn Quốc gia Cát Bà, voọc đầu trắng vẫn chịu đe dọa về nguy cơ tuyệt chủng bởi sự cô lập địa lý, khi chúng chỉ sống ở một số đảo nhất định trong quần đảo Cát Bà. Điều này tăng cường nguy cơ giao phối cận huyết, gây hại cho vốn gen của loài.

Mặc dù gặp nhiều khó khăn, sự cống hiến không mệt mỏi của các tổ chức bảo tồn cùng với sự hỗ trợ của cộng đồng địa phương đã đem lại những dấu hiệu lạc quan cho sự tồn vong của loài voọc đầu trắng hiếm hoi. Việc đảm bảo sự an toàn và khuyến khích sự tăng trưởng về số lượng cá thể của loài này là một trách nhiệm khẩn cấp để bảo vệ sự sống còn lâu dài của chúng trong tương lai.

Nguyệt Phạm (Tổng hợp)