Loài vật quý hiếm còn chưa đến 100 con trong tự nhiên, mỗi cá thể có một đặc điểm độc nhất vô nhị

Loài vật là biểu tượng sống sót của vùng viễn Đông lạnh giá

Báo hoa mai Amur (Panthera pardus orientalis) còn được gọi là báo Viễn Đông hay báo Mãn Châu, là phân loài hiếm nhất trong họ báo. Chúng nổi bật với bộ lông dày và dài hơn hẳn các loài báo khác như một sự thích nghi với khí hậu lạnh giá khắc nghiệt của vùng Primorye (Nga) và đông bắc Trung Quốc. Mỗi cá thể có bộ vằn độc nhất vô nhị, giúp các nhà khoa học có thể nhận diện từng con qua camera bẫy.

Không giống như những loài họ mèo sống đơn độc khác, báo hoa mai Amur di chuyển trên diện tích lãnh thổ rất rộng, lên tới 400–500 km² đối với con đực. Điều này khiến chúng dễ bị ảnh hưởng bởi sự chia cắt sinh cảnh, mất rừng và hoạt động của con người. Vào mùa đông khắc nghiệt, bộ lông độc đáo của loài báo này có thể dài tới 7 cm.

Báo hoa mai Amur còn có tập tính sống cực kỳ kín đáo và đơn độc. Chúng thường hoạt động về đêm, sử dụng địa hình hiểm trở để ẩn nấp và săn mồi, gần như tránh hoàn toàn sự hiện diện của con người nếu có thể. Theo các chuyên gia của WWF và Land of the Leopard National Park, điều này khiến việc theo dõi, nghiên cứu và bảo vệ chúng trong tự nhiên trở nên đặc biệt khó khăn.

Không giống như nhiều loài mèo lớn khác, báo Amur ít phát ra âm thanh và có khả năng di chuyển lặng lẽ, gần như vô hình trong rừng rậm tuyết phủ. Một số nhà khoa học ví von đây là loài "hồn ma của rừng taiga" bởi sự khó nắm bắt và khả năng thích nghi đáng kinh ngạc trong môi trường lạnh giá và khắc nghiệt.

Các tên gọi báo vùng Amur hay báo Amur được dùng lần đầu bởi Pocock vào năm 1930 khi ông so sánh các loài báo trong bộ sưu tập của Bảo tàng Lịch sử Tự Nhiên Luân Đôn. Cụ thể, ông gọi một bộ da báo từ vịnh Amur là "Báo Amur". Kể từ năm 1985, cái tên này đã được sử dụng để chỉ phân loài báo ở vùng Đông Siberia và các cá thể được nuôi nhốt khác trên khắp thế giới.

Chỉ còn sót lại vài chục cá thể

Theo thống kê của WWF và Tổ chức Bảo tồn Thiên nhiên Nga, tính đến năm 2023, số lượng báo hoa mai Amur ngoài tự nhiên chỉ còn khoảng 100 cá thể, chủ yếu phân bố tại vùng rừng núi thuộc tỉnh Primorsky Krai (Nga) và một phần rất nhỏ ở biên giới Trung Quốc.

Ngoài ra, khoảng 200 cá thể khác đang sống trong môi trường nuôi nhốt tại các vườn thú và trung tâm bảo tồn trên toàn thế giới đóng vai trò dự trữ di truyền quý giá. Tuy nhiên, việc tái thả các cá thể nuôi nhốt vào tự nhiên vẫn còn là thách thức lớn do nguy cơ xung đột lãnh thổ và thiếu kinh nghiệm săn mồi tự nhiên.

Tại sao số lượng suy giảm nghiêm trọng?

Trong quá khứ, báo hoa mai Amur từng phân bố rộng khắp vùng Viễn Đông Nga, Đông Bắc Trung Quốc và bán đảo Triều Tiên. Tuy nhiên, sự suy giảm nghiêm trọng bắt đầu từ thế kỷ 20 do:

Mất rừng: Hoạt động khai thác gỗ, đốt rừng làm nương rẫy và xây dựng hạ tầng đã phá vỡ sinh cảnh sống liền mạch của chúng.

Săn trộm: Bộ da tuyệt đẹp của loài báo này khiến chúng trở thành mục tiêu của giới buôn lậu. Xương và các bộ phận khác còn bị sử dụng trong y học cổ truyền.

Thiếu nguồn thức ăn: Quần thể hươu, nai là nguồn thức ăn chính của báo cũng suy giảm do săn bắt, khiến chúng khó sinh tồn.

Giao phối cận huyết: Với số lượng ít ỏi, các cá thể dễ gặp khó khăn trong duy trì đa dạng di truyền, làm tăng nguy cơ dị tật và giảm khả năng sinh sản.

Cơ hội phục hồi mong manh

Từ năm 2007, Chính phủ Nga đã thành lập Khu dự trữ thiên nhiên Vùng đất của loài báo (Land of the Leopard) rộng 262.000 ha để bảo vệ môi trường sống của báo hoa mai Amur. Nhiều biện pháp mạnh tay đã được thực hiện nhằm bảo vệ quần thể này. Các nhóm tuần tra chống săn trộm được tăng cường, cùng với việc xử lý hình sự các hành vi vi phạm. Hàng trăm camera bẫy được lắp đặt để theo dõi hoạt động và di chuyển của từng cá thể báo trong rừng. Đồng thời, công tác cải tạo sinh cảnh cũng được đẩy mạnh, bao gồm việc trồng lại rừng, loại bỏ cây xâm lấn và khôi phục quần thể hươu nai cũng là nguồn thức ăn chính của loài báo.

Theo WWF Nga, số lượng báo Amur đã có dấu hiệu tăng nhẹ từ khoảng 30 cá thể vào đầu thập niên 2000 lên gần 100 cá thể vào năm 2023. Tuy nhiên, đây vẫn là con số cực kỳ thấp và có thể bị đảo ngược bất cứ lúc nào nếu thiếu sự bảo vệ nghiêm ngặt.

Hy vọng từ di truyền học và hợp tác quốc tế

Trong nỗ lực cứu loài báo này khỏi bờ vực tuyệt chủng, các nhà khoa học và tổ chức bảo tồn đang tích cực ứng dụng công nghệ di truyền học. Việc phân tích DNA giúp chọn lọc các cá thể phù hợp cho nhân giống, từ đó tránh được tình trạng giao phối cận huyết vốn là một trong những nguy cơ lớn nhất của các loài có quần thể nhỏ. Ngoài ra, công nghệ lưu trữ phôi đông lạnh từ cá thể hoang dã cũng đang được nghiên cứu như một phương án dài hạn để phục hồi di truyền nếu cần.

Cùng với đó, hợp tác quốc tế đang đóng vai trò then chốt. Các tổ chức như IUCN, WWF, Wildlife Vets International đã phối hợp chặt chẽ với chính phủ Nga và Trung Quốc để chia sẻ dữ liệu, gây quỹ, huấn luyện nhân lực và phát triển các chương trình giáo dục cộng đồng. Những chiến dịch nâng cao nhận thức tại các làng rìa rừng, nơi báo Amur có thể tiếp cận, đang giúp giảm đáng kể xung đột giữa con người và động vật hoang dã, một yếu tố quan trọng để bảo vệ môi trường sống tự nhiên.

Theo IUCN, báo hoa mai Amur hiện được xếp vào nhóm Cực kỳ nguy cấp (CR – Critically Endangered), nghĩa là chỉ cần một cú sốc nhỏ cũng có thể xóa sổ toàn bộ quần thể hoang dã.

Với chưa đến 100 cá thể trong tự nhiên, báo hoa mai Amur là minh chứng sống cho hậu quả của sự lơ là trong bảo tồn. Một loài vật từng mạnh mẽ và phân bố rộng khắp, nay đang treo lơ lửng giữa ranh giới tồn tại và tuyệt chủng.

Tương lai của loài vật này phụ thuộc vào quyết tâm và cam kết lâu dài không chỉ từ Nga và Trung Quốc, mà từ cả cộng đồng quốc tế. Nếu thất bại, nhân loại sẽ mất thêm một phần quý giá của hệ sinh thái hoang dã và đây là một mất mát không thể đảo ngược.

Nguyệt Phạm (Theo WWF, IUCN, NatGeo)