Ngày 5/8, trên báo Người lao động đăng tải thông tin trong quá trình tuần tra, kiểm tra mới đây các viên chức Ban Quản lý rừng đặc dụng Nam Quảng Trị và Kiểm lâm tiểu khu đã ghi nhận sự phân bố của loài Thất diệp nhất chi hoa (hay Bảy lá một hoa, tên khoa học: Paris polyphylla Smith) sinh trưởng trong lâm phần quản lý.
Thất diệp nhất chi vì sao lại quý hiếm
Theo ghi chép trong sách: “Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam” của GS. Đỗ Tất Lợi, thất diệp nhất chi hoa còn được biết tới với cái tên là cây bảy lá một hoa, độc cước liên, thiết đăng đài, chi hoa đầu, tảo hưu, thảo hà xa.
Cây có tên khoa học Paris polyphylla Sm. Thuộc họ Hành tỏi (Liliaceae).
Cây có hình dáng khá đặc biệt: thân rễ ngắn, có nhiều đốt, màu vàng xám, khó bẻ. Từ thân rễ mọc lên một thân thẳng đứng cao khoảng 1 mét. Giữa thân là vòng lá gồm 7 lá mọc đều quanh, lá hình mác rộng, dài tới hơn 20cm. Trên đỉnh cây là một hoa mọc đơn độc, với 7 lá đài màu xanh và 7 cánh hoa hình sợi rủ xuống, màu vàng mẫu đặc trưng. Quả của cây có dạng mọng, khi chín có màu tím đen.
Tại Việt Nam, loài này từng được phát hiện tại các vùng núi cao như Sa Pa (Lào Cai), Cúc Phương (Ninh Bình), Hòa Bình (cũ), Hà Giang (cũ)… và gần đây là ở Quảng Trị, minh chứng cho sự phân bố khá rộng nhưng rải rác và thưa thớt.
Đỗ Tất Lợi có ghi chép lại, theo kinh nghiệm dân gian và y học cổ truyền, Thất diệp nhất chi hoa là dược liệu quý với nhiều công dụng: thanh nhiệt, giải độc, chữa sốt, giải độc rắn cắn, trị mụn nhọt, viêm tuyến vú, sốt rét, hen suyễn và ho lâu ngày. Thân rễ của cây còn gọi là tảo hưu được thu hái quanh năm, tốt nhất vào mùa thu đông.
Một số tài liệu y học cổ truyền Trung Hoa còn nhắc đến câu ngạn ngữ: "Ốc hữu thất diệp nhất chi hoa, độc xà bất tiến gia" – nghĩa là nhà có trồng cây này thì rắn độc không dám vào. Chính bởi công dụng đặc biệt này, loài cây đã bị khai thác tràn lan trong tự nhiên, khiến số lượng cá thể ngoài rừng suy giảm nghiêm trọng.
Cũng theo tài liệu của GS Đỗ Tất Lợi Thất diệp nhất chi hoa thân rễ cây chứa nhiều glucozit có hoạt tính sinh học cao, như paridin (C16H28O7) và paristaphin (C38H64O18) – là những hoạt chất saponin có khả năng giải độc, kháng viêm, kháng khuẩn.
Ngoài ra, cây còn chứa paridol, một dạng nhựa thực vật được chiết xuất khi thủy phân paridin, có tiềm năng cao trong việc điều chế thuốc trị viêm nhiễm, hỗ trợ điều trị ung thư và giải độc tố thần kinh.
Nguy cơ biến mất nếu không kịp thời bảo tồn
Thất diệp nhất chi hoa là loài thân thảo, sống lâu năm, sinh trưởng dưới tán rừng ẩm thường xanh và có ý nghĩa đặc biệt về mặt sinh thái. Loài này hiện đang được xếp vào nhóm IIA theo Nghị định 84/2021/NĐ-CP và Thông tư 27/2025/TT-BNNMT về quản lý thực vật rừng nguy cấp, quý, hiếm; đồng thời được ghi nhận ở mức Nguy cấp (EN) trong Sách đỏ Việt Nam.
Do giá trị kinh tế và dược tính cao, cộng đồng dân cư vùng núi thường tự phát thu hái loài cây này. Nếu không có các biện pháp bảo vệ nghiêm ngặt và sự tham gia tích cực từ người dân, nguy cơ tuyệt chủng ngoài tự nhiên của Thất diệp nhất chi hoa là rất lớn.
Theo các chuyên gia việc bảo tồn loài cây này mang ý nghĩa thiết thực trong duy trì đa dạng sinh học rừng, góp phần vào nhiệm vụ gìn giữ nguồn gen dược liệu quý tại địa phương.
Việc phát hiện loài này tại Quảng Trị không chỉ có giá trị bảo tồn sinh học mà còn cho thấy độ nguyên sinh của hệ sinh thái rừng nơi đây, khi Thất diệp nhất chi hoa thường chỉ xuất hiện ở những khu rừng có độ che phủ và cân bằng sinh thái cao.
Việc gìn giữ loài cây quý này không chỉ phục vụ cho y học cổ truyền mà còn là trách nhiệm bảo tồn tài nguyên thiên nhiên cho các thế hệ tương lai.
Ngọc Minh
