Trong quá trình khảo sát khu hệ nấm lớn tại đảo Ba Mùn, thuộc Vườn quốc gia (VQG) Bái Tử Long, các nhà khoa học thuộc Trung tâm Nhiệt đới Việt - Nga đã phát hiện hai loài nấm có khả năng phát sáng trong bóng tối.
Hai loài nấm vừa được ghi nhận có tên khoa học là Omphalotus nidiformis và Neonothopanus nambi, đều thuộc họ Omphalotaceae – nhóm nấm nổi tiếng với khả năng phát quang sinh học. Đây là kết quả sơ bộ trong khuôn khổ đề tài “Khu hệ nấm rừng nhiệt đới Việt Nam: Đa dạng phân loại, sinh thái và cấu trúc, chức năng”.
Những “bóng ma” phát sáng trong rừng ẩm
Omphalotus nidiformis, hay còn gọi là “nấm ma”, sở hữu hình dáng dạng quạt hoặc hình phễu, màu sắc thay đổi từ trắng, kem, xám đến vàng nhạt, tùy thuộc vào loại gỗ mục mà chúng mọc ký sinh. Đặc trưng dễ nhận biết là phần mép mũ thường cuốn xuống khi già và phiến nấm có màu nhạt hơn thân. Nấm thường mọc thành từng cụm lớn trên gỗ mục trong các khu rừng ẩm ướt.
Điểm đặc biệt khiến loài nấm này trở nên kỳ bí là khả năng phát sáng trong bóng tối, đặc biệt sau những cơn mưa, khi độ ẩm trong rừng cao. Ánh sáng xanh dịu phát ra từ mũ nấm là kết quả của phản ứng hóa học giữa enzym luciferase và hợp chất luciferin, tương tự hiện tượng phát sáng của đom đóm. Hiện tượng này khiến chúng trở thành một trong những loài nấm kỳ bí nhất thế giới.
Cùng họ với nấm ma, loài Neonothopanus nambi cũng có khả năng phát quang sinh học nổi bật. Ánh sáng màu xanh lục của loài này phát ra từ cả hệ sợi nấm và quả thể. Không chỉ gây ấn tượng trong tự nhiên, N. nambi còn được giới khoa học đặc biệt quan tâm.
Năm 2019, các nhà nghiên cứu quốc tế đã giải mã thành công cơ chế di truyền và phân tử của quá trình phát quang ở loài nấm này, qua đó phát hiện ra một loại protein luciferase hoàn toàn mới. Khám phá này đã mở đường cho nhiều ứng dụng sinh học, trong đó có việc tạo ra thực vật phát sáng, như minh chứng ở thí nghiệm biến đổi gen trên cây thuốc lá vào năm 2020.
Nấm độc không thể ăn
Hai loại nấm mới được phát hiên là Omphalotus nidiformis và Neonothopanus nambi không thể ăn được, do chứa độc tố có thể gây ngộ độc tiêu hóa nghiêm trọng.
Trường hợp không may ăn phải loại nấm này sẽ có triệu chứng bao gồm: đau bụng, nôn mửa và tiêu chảy dữ dội.
Các chuyên gia cảnh báo, hình dạng của 2 loại nấm này khá giống nấm sò, một loại nấm ăn phổ biến nên người dân và du khách cần đặc biệt thận trọng khi gặp phải trong tự nhiên. Tuyệt đối, không ăn các loại nấm mọc trong rừng để tránh ngộ độc.
Vườn quốc gia Bái Tử Long, nơi ghi nhận phát hiện trên, nằm trên địa bàn huyện đảo Vân Đồn (tỉnh Quảng Ninh), liền kề phía Bắc vịnh Hạ Long. Với địa hình đa dạng gồm rừng mưa nhiệt đới, rừng đá vôi, hệ sinh thái biển, san hô và vùng nước nông ven đảo, Bái Tử Long hiện là nơi cư trú của hơn 2.400 loài sinh vật, trong đó có hơn 100 loài quý hiếm.
Phát hiện mới về hai loài nấm phát quang không chỉ làm phong phú thêm bức tranh đa dạng sinh học tại đây mà còn góp phần khẳng định vai trò quan trọng của VQG Bái Tử Long trong công tác bảo tồn và nghiên cứu hệ sinh thái rừng, biển đặc hữu của Việt Nam.
Ngọc Minh
