"Cỗ xe tăng tương lai" mang tư duy của quá khứ
Trung tá Stuart Crawford - cựu sĩ quan Lục quân Anh và chuyên gia quốc phòng, mới đây nhận định trong báo cáo rằng chương trình xe tăng Challenger 3 "có nguy cơ lạc hậu ngay từ khi ra đời". Theo kế hoạch, chỉ 148 xe được chế tạo để thay thế dần Challenger 2, mẫu đã phục vụ từ thập niên 1990.
Crawford cho rằng, việc tiếp tục dựa trên khung thân và cấu trúc của Challenger 2 khiến dự án này "trở thành phiên bản cuối cùng của một triết lý thiết kế đã lỗi thời". Ông nhấn mạnh: "Thế hệ xe tăng phương Tây hiện nay - từ Leopard 2, M1A2 Abrams tới Challenger 3, đều quá to, nặng, đắt đỏ và dễ tổn thương để có thể phát triển theo hướng truyền thống thêm nữa".
Trọng lượng chiến đấu của Challenger 3 dự kiến gần 80 tấn nhưng vẫn dùng động cơ 1.200 mã lực như đời cũ, khiến khả năng cơ động bị đặt dấu hỏi. "Ngay cả lính Ukraine khi vận hành Challenger 2 cũng phàn nàn động cơ này quá yếu so với trọng lượng xe", Crawford cho biết. Việc lực lượng Anh chỉ trang bị 60 hệ thống phòng vệ chủ động (APS) cho toàn bộ đội xe càng khiến khả năng sống sót của xe trên chiến trường hiện đại trở nên đáng lo ngại.
Khi thiết kế hạng nặng trở thành gánh nặng
Theo Crawford, cách bố trí 3 người trong tháp pháo - pháo thủ, nạp đạn và chỉ huy đã lỗi thời trong kỷ nguyên mà công nghệ nạp đạn tự động, tháp pháo điều khiển từ xa đang phổ biến. Ông cho rằng "tương lai sẽ thuộc về những mẫu xe tăng có kíp lái ngồi trong khoang bọc thép riêng biệt trong thân xe", giống thiết kế của T-14 Armata của Nga.
Ngay cả Trung Quốc cũng đang đi trước một bước. Mẫu Type 100 ra mắt đầu tháng 9/2025 được coi là tiêu chuẩn mới của xe tăng thế kỷ XXI - gọn nhẹ hơn, linh hoạt, có tháp pháo tự động và hệ thống điều khiển số hóa, ưu tiên bảo vệ kíp lái và phản ứng nhanh với mối đe dọa UAV. Thiết kế này được đánh giá là "bài học trực tiếp" từ chiến trường Ukraine, nơi xe tăng hạng nặng phương Tây thường trở thành mục tiêu dễ bị phát hiện và tiêu diệt.
Sự khác biệt Đông - Tây
Báo cáo của Crawford chỉ ra rằng các dòng xe tăng Liên Xô và Nga như T-72, T-80, T-90, vốn chỉ nặng 45-50 tấn nhưng lại đạt cân bằng tốt giữa hỏa lực, cơ động và giáp bảo vệ. Ông cho rằng: "Có cơ sở vững chắc để chuyển hướng sang những xe tăng nhỏ hơn, nhẹ hơn, rẻ hơn, có tháp pháo điều khiển từ xa, kíp lái an toàn trong thân, trang bị APS và hệ thống chống UAV".
Thực tế chiến trường Ukraine đang minh chứng cho nhận định đó. Các mẫu Leopard 2 của Đức và M1A1 Abrams của Mỹ đều chịu thiệt hại nặng. Theo thống kê của các nguồn quốc phòng phương Tây, chỉ trong nửa đầu năm 2025, Ukraine đã mất tới 27 trong số 31 xe Abrams được Mỹ viện trợ - tương đương 87% lực lượng.
Hầu hết xe Leopard 2 bị phá hủy hoặc bỏ lại chỉ vài tháng sau khi ra trận cuối năm 2023. Thậm chí, một chiếc Challenger 2 - niềm tự hào của Anh, cũng đã bị tên lửa chống tăng Nga phá hủy trong chiến dịch tại Zaporizhia, đánh dấu tổn thất đầu tiên của loại xe này trong thực chiến.
Sau Challenger 3, nước Anh sẽ đi đâu?
Kết thúc bản đánh giá, Crawford đặt câu hỏi chiến lược: "Sau Challenger 3, Anh sẽ đi theo hướng nào?" Ông cho rằng với số lượng hạn chế, việc duy trì một dòng xe tăng riêng biệt có thể không còn hiệu quả. "Một thiết kế nhỏ gọn và rẻ hơn có thể khôi phục quy mô chiến đấu thực chất cho quân đội", ông viết.
Crawford đề xuất Anh nên tham gia dự án xe tăng châu Âu MARTE, nơi các nước như Đức, Pháp và Italy đang hợp tác phát triển thế hệ xe tăng mới. "Các doanh nghiệp quốc phòng Anh có thể đóng góp vào công nghệ bảo vệ, hệ thống quang học, động cơ và giảm xóc - vừa duy trì năng lực công nghiệp trong nước, vừa tránh đi lối mòn của Challenger 3", ông nói.
Một số chuyên gia bổ sung rằng nếu London muốn tìm lựa chọn ngoài châu Âu, Hàn Quốc có thể là đối tác lý tưởng. Mẫu K2 Black Panther của nước này hiện được coi là xe tăng tương thích tiêu chuẩn NATO mạnh nhất thế giới, còn chương trình kế nhiệm K3 đang hướng tới thiết kế nhẹ, mô-đun và tự động hóa - đúng hướng mà Crawford kêu gọi.
Challenger 3 từng được kỳ vọng giúp Anh lấy lại vị thế trong ngành chế tạo xe tăng châu Âu. Tuy nhiên, chính những người trong cuộc lại cảnh báo rằng nó "chỉ là bước đệm tạm thời, mang hơi thở của quá khứ".
Khi chiến trường hiện đại chứng minh tốc độ, tự động hóa và trí tuệ nhân tạo mới là yếu tố quyết định, thì những cỗ xe nặng gần 80 tấn, dù trang bị giáp tiên tiến đến đâu, cũng khó thoát khỏi câu hỏi lớn nhất: phải chăng thời đại của xe tăng hạng nặng đang đi đến hồi kết?
Quang Hưng (Theo Military Watch)
