Theo bác sĩ Nguyễn Huy Hoàng, thành viên Hội Y học Dưới nước và Oxy cao áp Việt Nam, đợt ô nhiễm này không xuất phát từ một nguyên nhân đơn lẻ mà là sự cộng hưởng của nhiều yếu tố:
Thứ nhất, trong điều kiện nghịch nhiệt, lớp không khí lạnh nằm sát mặt đất bị "đè" bởi lớp không khí ấm phía trên, hoạt động như một chiếc nắp úp. Khi đó, khói bụi từ giao thông, công trình xây dựng, nhà máy và sinh hoạt gia đình bị giữ lại ở tầng không khí thấp, không thể khuếch tán lên cao. Đây là hiện tượng thường gặp vào mùa đông ở miền Bắc nhưng năm nay xuất hiện sớm và kéo dài hơn.
Thứ hai, lặng gió, sương mù và độ ẩm thay đổi làm bụi không thoát được. Những ngày gió yếu khiến các hạt bụi mịn lơ lửng trong không khí lâu hơn. Sự chênh lệch nhiệt độ ngày – đêm cùng lớp sương mù dày vào buổi sáng giữ lại bụi PM2.5, khiến bầu trời luôn trong tình trạng xám đục suốt từ sáng đến tối. Đây là lý do người dân dễ nhầm ô nhiễm bụi mịn với hiện tượng sương mù tự nhiên.
Thứ ba, nguồn thải nội tại quá lớn, tích tụ liên tục. Hà Nội có mật độ phương tiện cao hàng đầu cả nước, đi kèm với hoạt động xây dựng và sản xuất diễn ra dày đặc trong nội đô. Ở các vùng ven, tình trạng đốt rơm rạ, rác thải sinh hoạt vào chiều tối vẫn còn phổ biến. Khi nghịch nhiệt và lặng gió xuất hiện, các nguồn thải này không thể phát tán mà tích tụ nhiều ngày liên tiếp.
Quan sát dữ liệu những năm gần đây cho thấy số ngày có chất lượng không khí trong ngưỡng an toàn theo khuyến cáo của WHO ở Hà Nội ngày càng giảm.
Bác sĩ Huy Hoàng cho biết: "Năm 2025, số ngày người dân được hít thở không khí sạch chỉ chiếm một phần rất nhỏ. Đợt ô nhiễm tháng 12 chỉ là phần nổi của một vấn đề kéo dài đã nhiều năm".
Theo bác sĩ, khi AQI tiến tới ngưỡng 200–300, đây không còn là chuyện "một vài người nhạy cảm bị ảnh hưởng" mà là mối nguy cho toàn bộ cộng đồng. Người khỏe mạnh có thể xuất hiện tức ngực, ho khan, cay mắt, mệt mỏi. Với người có bệnh nền, người già và trẻ nhỏ, nguy cơ nhập viện vì hen, viêm phổi, đột quỵ, nhồi máu cơ tim tăng lên rõ rệt.
Những nhóm chịu ảnh hưởng nặng nề nhất
Tại các bệnh viện tuyến cuối ở Hà Nội, mỗi đợt ô nhiễm đều kéo theo lượng bệnh nhân tăng mạnh, đặc biệt tại các khoa Hô hấp, Nhi, Tim mạch. Trẻ nhỏ, người cao tuổi và người có bệnh nền là ba nhóm dễ bị tổn thương nhất.
Để bảo vệ bản thân khi mức ô nhiễm nặng, người dân cần mang khẩu trang đạt chuẩn, vệ sinh mũi họng và duy trì dinh dưỡng tốt.
Không thể sống mãi trong không khí ô nhiễm
Theo bác sĩ Hoàng, giải pháp cá nhân chỉ mang tính đối phó ngắn hạn. Để cải thiện chất lượng không khí, Hà Nội cần những bước đi mạnh mẽ hơn:
Giảm phát thải giao thông: phát triển giao thông công cộng, khuyến khích xe điện; loại bỏ dần xe cũ nát, xe chạy dầu không đạt chuẩn.
Kiểm soát nhà máy, công trình, làng nghề: siết chặt tiêu chuẩn khí thải, xử phạt nghiêm vi phạm, di dời các cơ sở ô nhiễm khỏi khu dân cư.
Quản lý đốt rơm rạ và rác thải: giám sát hiệu quả và hỗ trợ người dân áp dụng giải pháp thân thiện hơn.
Tăng không gian xanh, mặt nước: quy hoạch đô thị cần ưu tiên "hành lang gió" và giảm mật độ xây dựng cao tầng.
Ô nhiễm không khí là bài toán lâu dài, đòi hỏi sự vào cuộc của chính quyền, doanh nghiệp và toàn cộng đồng. Nếu không có những biện pháp mang tính hệ thống, người dân sẽ phải tiếp tục sống trong những mùa đông mờ bụi, với sức khỏe bị đe dọa từng ngày, bác sĩ Hoàng khuyến cáo.
Ngọc Minh
