Loài cây đặc hữu có nguy cơ tuyệt chủng
Du sam đá vôi là một trong những loài thực vật hạt trần quý hiếm bậc nhất tại Việt Nam, được ví như "báu vật" của vùng núi đá vôi.
Du sam đá vôi có tên khoa học Keteleeria davidiana (Bertr.) Beissn. Đây là loài cây đặc hữu, chỉ sinh trưởng trên các dãy núi đá vôi hiểm trở, được xếp vào nhóm nguy cấp trong Sách Đỏ Việt Nam năm 2007, với nguy cơ tuyệt chủng rất cao.
Loài cây này chỉ mọc trên các đỉnh núi đá tai mèo lởm chởm, nơi quanh năm mây mù, gió mạnh và điều kiện sống vô cùng khắc nghiệt. Chính môi trường đặc thù ấy đã tạo nên sức sống bền bỉ cho du sam đá vôi, đồng thời cũng khiến gỗ của loài cây này trở nên đặc biệt quý hiếm: thớ gỗ mịn, vân đẹp, có mùi thơm nhẹ, dễ gia công, rất được giới chơi đồ gỗ cao cấp săn lùng.
Theo cán bộ kiểm lâm Khu Bảo tồn thiên nhiên Kim Hỷ (Bắc Kạn cũ, nay thuộc Thái Nguyên), khoảng hơn 15 năm trước, du sam đá vôi vẫn còn xuất hiện khá nhiều trên các đỉnh núi trong khu vực. Do gỗ của loài cây này có giá trị cao, nên đã bị lâm tặc tìm mọi cách đốn hạ. Vì vậy, dù hiện nay được bảo vệ nghiêm ngặt, nhưng những cá thể còn sót lại chỉ "đếm trên đầu ngón tay".
Các tài liệu nghiên cứu cho thấy, giai đoạn 2000–2004, khu vực Kim Hỷ từng ghi nhận hơn 100 cá thể du sam đá vôi trưởng thành. Tuy nhiên, khảo sát gần đây nhất cho thấy số lượng du sam cổ thụ hiện chỉ còn lại 3 cây.
Thông tin trên Báo Nông nghiệp và Môi trường, ThS. Ngô Đức Nhạc, Trung tâm Khoa học Lâm nghiệp Đông Bắc Bộ (Viện Khoa học Lâm nghiệp Việt Nam), cho biết từ năm 2021, đơn vị đã triển khai đề tài nghiên cứu bảo tồn và phát triển nguồn gen du sam đá vôi. Kết quả khảo sát ban đầu tại Kim Hỷ cho thấy quần thể loài này có kích thước cực nhỏ, phân bố hẹp, khả năng tái sinh tự nhiên rất kém. Nếu không có giải pháp bảo tồn khẩn cấp và bài bản, nguy cơ mất hoàn toàn nguồn gen quý của loài cây này là điều khó tránh khỏi.
Du san đá vôi và tác động tới hệ sinh thái
Trước nguy cơ tuyệt chủng cận kề, khoảng 10 năm trước, Ban Quản lý Khu Bảo tồn thiên nhiên Kim Hỷ đã phối hợp với các nhà khoa học thu hạt từ cây cổ thụ để ươm giống. Khoảng 1.000 cây con đã được ươm thành công và trồng thử nghiệm tại những khu vực có sinh cảnh phù hợp. Tuy nhiên, sau một thời gian, toàn bộ số cây trồng đều chết, nguyên nhân đến nay vẫn chưa được xác định rõ.
Du sam đá vôi – "báu vật" của núi đá Kim Hỷ – đang đứng trước ranh giới mong manh giữa tồn tại và biến mất, đòi hỏi những hành động bảo tồn mạnh mẽ hơn trước khi quá muộn.
Việc bảo vệ du sam đá vôi mang ý nghĩa đặc biệt quan trọng đối với công tác bảo tồn thiên nhiên ở Việt Nam. Đây là loài thực vật hạt trần quý hiếm, phân bố rất hẹp, hiện chỉ còn vài cá thể trên các đỉnh núi đá vôi tại Khu Bảo tồn thiên nhiên Kim Hỷ. Nếu du sam đá vôi biến mất, một nguồn gen đặc hữu và không thể phục hồi cũng sẽ vĩnh viễn mất theo.
Du sam đá vôi giữ vai trò quan trọng trong hệ sinh thái rừng núi đá vôi, góp phần giữ đất, chống xói mòn, điều hòa vi khí hậu và tạo sinh cảnh cho nhiều loài sinh vật khác. Sự suy giảm của loài cây này có thể kéo theo sự mất cân bằng sinh thái ở một khu vực vốn đã rất mong manh.
Bên cạnh đó, du sam đá vôi còn có giá trị khoa học cao, là đối tượng nghiên cứu về tiến hóa và khả năng thích nghi của thực vật hạt trần trong điều kiện khắc nghiệt. Bảo vệ loài cây này cũng thể hiện trách nhiệm của Việt Nam trong việc thực thi các cam kết bảo tồn đa dạng sinh học, đồng thời là lời cảnh báo về hậu quả của việc khai thác tài nguyên rừng thiếu kiểm soát.
Minh Khang
