* Bài viết thể hiện quan điểm của một phụ huynh tại Hà Nội:
Kỳ thi tuyển sinh vào lớp 10 là một trong những bước ngoặt quan trọng đối với học sinh Việt Nam. Nhiều năm trở lại đâu, một số địa phương liên tục "chốt" thi 3 môn Văn - Toán - Anh. Năm ngoái, trong nhiều cuộc khảo sát được các tờ báo lớn thực hiện, có từ 70 - 90% độc giả ủng hộ việc thi cố định Văn - Toán - Anh để học sinh "bớt khổ".
Những điều này khiến tôi không khỏi băn khoăn: Tư duy cố hữu lúc nào cũng chỉ có Văn - Toán - Anh liệu có ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển của STEM (Khoa học, Công nghệ, Kỹ thuật, Toán học) hay không?
Thi lớp 10 là kỳ thi quan trọng của học sinh (Ảnh minh hoạ)
Giáo dục STEM: Vì sao cần được chú trọng từ sớm?
STEM đóng vai trò cốt lõi trong sự phát triển của nền kinh tế hiện đại. Trong bối cảnh Cách mạng Công nghiệp 4.0, những ngành nghề liên quan đến trí tuệ nhân tạo (AI), khoa học dữ liệu, kỹ thuật phần mềm hay công nghệ sinh học ngày càng trở nên quan trọng.
Quốc gia nào sở hữu nguồn nhân lực STEM chất lượng cao sẽ có lợi thế lớn về năng suất lao động, đổi mới sáng tạo và sức cạnh tranh trên thị trường toàn cầu. Để đạt được điều này, việc xây dựng nền tảng STEM cần được thực hiện từ rất sớm, bắt đầu ngay từ cấp 2.
Tuy nhiên, tại Việt Nam, chương trình học và phương thức thi cử có tác động rất lớn đến cách học của học sinh. Nếu một môn không phải là môn thi quan trọng, học sinh sẽ có xu hướng học đối phó, chỉ cần đủ điểm để không bị trượt.
Khi kỳ thi lớp 10 chỉ tập trung vào Văn - Toán - Anh, các môn khoa học tự nhiên bị xem nhẹ, dẫn đến hệ quả lâu dài trong việc phát triển nguồn nhân lực STEM.
Kỳ thi cố định Văn - Toán - Anh có thể "bóp nghẹt" tiềm năng STEM
Thứ nhất, nó làm mất cân bằng trong cách học. Khi học sinh phải đầu tư phần lớn thời gian cho ba môn thi, các môn khác như Lý, Hóa, Sinh dễ bị bỏ bê. Học sinh dù có đam mê với khoa học tự nhiên cũng không có động lực học sâu vì những môn này không có ảnh hưởng đến kỳ thi.
Thứ hai, kỳ thi hiện tại có thể hạn chế cơ hội cho học sinh đam mê STEM. Nhiều học sinh giỏi Lý - Hóa - Sinh nhưng yếu Văn hoặc Anh sẽ gặp khó khăn khi thi vào trường THPT tốt, làm mất đi cơ hội phát triển tiềm năng khoa học của các em.
Ngoài ra, điều này còn có thể dẫn đến xu hướng chọn ngành mất cân bằng. Khi học sinh và phụ huynh thấy rằng các môn khoa học tự nhiên không được coi trọng trong kỳ thi vào lớp 10, họ có thể có xu hướng hướng đến các khối ngành xã hội hoặc kinh tế thay vì STEM.
Nếu điều này kéo dài, nguồn nhân lực STEM sẽ giảm dần theo thời gian, gây ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển khoa học - công nghệ của đất nước.
Ở các nước có nền giáo dục tiên tiến, phương thức thi cử không tập trung cố định vào một số ít môn học mà được thiết kế linh hoạt hơn để phù hợp với định hướng của học sinh.
Ví dụ, tại Mỹ, học sinh không phải thi tuyển vào cấp 3 mà được xét tuyển dựa trên thành tích học tập toàn diện, bao gồm các hoạt động ngoại khóa và nghiên cứu khoa học. Các trường cũng tổ chức nhiều dự án STEM để khuyến khích học sinh khám phá khoa học từ sớm.
Trong khi đó, Trung Quốc tổ chức kỳ thi tuyển sinh cấp 3 với nhiều môn thi hơn, bao gồm cả các môn khoa học tự nhiên. Điều này giúp học sinh có nền tảng kiến thức đồng đều và không bị mất cân bằng trong học tập.
Còn tại Đức, hệ thống giáo dục phân luồng từ sớm theo năng lực của học sinh. Nếu một học sinh có thế mạnh về khoa học - kỹ thuật, các em sẽ được hướng vào con đường giáo dục phù hợp thay vì bị áp đặt bởi một kỳ thi cứng nhắc.
Giải pháp để cân bằng giữa thi cử và phát triển STEM
Để đảm bảo học sinh không bị học lệch và có điều kiện phát triển năng lực khoa học tự nhiên, Việt Nam có thể điều chỉnh phương thức thi tuyển vào lớp 10 theo hướng linh hoạt hơn. Một giải pháp khả thi là áp dụng mô hình lựa chọn tổ hợp môn, cho phép học sinh chọn khối thi phù hợp với định hướng nghề nghiệp của mình.
Ví dụ, học sinh có thể chọn tổ hợp Toán - Văn - Lý hoặc Toán - Anh - Hóa nếu có định hướng theo STEM, trong khi những học sinh quan tâm đến lĩnh vực xã hội có thể chọn các môn khác. Điều này vừa giúp kiểm tra kiến thức nền tảng, vừa tạo cơ hội cho học sinh theo đuổi đam mê từ sớm.
Bên cạnh đó, cần tăng cường giáo dục STEM trong trường học, thay vì chỉ dạy lý thuyết suông, các môn khoa học tự nhiên cần được giảng dạy theo hướng thực hành nhiều hơn, thông qua các thí nghiệm, dự án sáng tạo hoặc các cuộc thi khoa học.
Điều này không chỉ giúp học sinh thấy được ứng dụng thực tế của kiến thức mà còn khơi dậy đam mê khám phá khoa học.
Đồng thời, các trường cũng nên xây dựng hệ thống tư vấn hướng nghiệp từ cấp 2, giúp học sinh hiểu rõ lợi ích của STEM và có kế hoạch học tập phù hợp với sở thích và thế mạnh cá nhân.
Theo tôi, việc duy trì kỳ thi lớp 10 với ba môn Văn - Toán - Anh có thể đảm bảo tính thống nhất trong tuyển sinh, nhưng cũng có những mặt hạn chế, đặc biệt là đối với sự phát triển của các ngành khoa học - kỹ thuật. Nếu không có giải pháp kịp thời, Việt Nam có thể đối mặt với tình trạng thiếu hụt nhân lực STEM trong tương lai.
Để giải quyết vấn đề này, hệ thống giáo dục cần thay đổi theo hướng đa dạng hóa môn thi, khuyến khích học sinh học tốt các môn khoa học tự nhiên và đổi mới phương pháp giảng dạy.
Thanh Hương
