Việt Nam đang phát triển nhanh chóng về kinh tế, nhưng lại đối mặt với một vấn đề quan trọng: sự mất cân bằng giữa các ngành học. Nhiều học sinh đổ xô vào các ngành kinh tế, tài chính, quản trị kinh doanh, trong khi các ngành khoa học cơ bản (Toán, Lý, Hóa, Sinh) và công nghệ (Kỹ thuật, CNTT, AI, bán dẫn) lại thiếu nhân lực.
Vậy, nếu ai cũng học ngành kinh tế mà bỏ quên khoa học công nghệ thì kết quả sẽ ra sao?
Hãy cùng phân tích dưới đây:
Vì sao người Việt chuộng học kinh tế hơn STEM?
Thứ nhất, ngành kinh tế mang lại thu nhập nhanh, ổn định hơn STEM. Một cử nhân tài chính hoặc ngân hàng có thể có công việc lương cao ngay khi ra trường, trong khi một nhà nghiên cứu khoa học phải mất nhiều năm mới có thể có thu nhập tương xứng. Môi trường doanh nghiệp thương mại thường năng động, dễ thăng tiến hơn so với công việc nghiên cứu hoặc giảng dạy trong ngành khoa học cơ bản.
Thứ hai, Giáo dục phổ thông chưa thực sự thúc đẩy đam mê STEM. Chương trình dạy khoa học cơ bản ở Việt Nam vẫn nặng về lý thuyết, thiếu thực hành, khiến học sinh thấy khó hiểu và nhàm chán. Ở các nước như Mỹ, Nhật Bản, học sinh được tiếp xúc với khoa học ứng dụng từ nhỏ, trong khi ở Việt Nam, học sinh chỉ học để thi, không thấy ứng dụng thực tế của môn học.
Ảnh minh hoạ
Thứ ba, Thiếu cơ hội việc làm hấp dẫn trong lĩnh vực khoa học - công nghệ. Một kỹ sư giỏi hoặc nhà nghiên cứu sau khi tốt nghiệp thường chỉ có vài lựa chọn: làm trong trường đại học, viện nghiên cứu hoặc một số ít doanh nghiệp công nghệ lớn. Trong khi đó, ngành tài chính, bất động sản, ngân hàng có nhiều cơ hội hơn, mức lương khởi điểm cũng cao hơn.
Thứ tư, định kiến xã hội vẫn tồn tại: “Học khoa học thì nghèo, học kinh tế thì giàu”. Nhiều phụ huynh vẫn tin rằng học kinh tế dễ kiếm tiền hơn, trong khi học kỹ thuật hay nghiên cứu khoa học thì vất vả và thu nhập thấp.
Kết quả của tất cả những yếu tố trên là mất cân bằng nhân lực giữa kinh tế và khoa học - công nghệ.
Nếu ai cũng học kinh tế mà bỏ qua khoa học - công nghệ, điều gì sẽ xảy ra?
Thứ nhất, ngành kinh tế có thể phát triển nhưng nền kinh tế sẽ không bền vững. Nếu chỉ có chuyên gia tài chính, quản trị mà không có người làm chủ công nghệ, Việt Nam mãi chỉ là “công xưởng gia công” cho nước ngoài. Việt Nam sẽ phụ thuộc vào công nghệ nhập khẩu, không thể tự sản xuất các sản phẩm công nghệ cao như chip, AI, năng lượng sạch.
Thứ hai, Việt Nam có thể tăng trưởng nhưng không thể “bứt phá”. Các nước phát triển như Mỹ, Đức, Nhật Bản, Hàn Quốc đều có nền tảng khoa học - công nghệ vững chắc. Nếu không có khoa học - công nghệ, Việt Nam sẽ mãi chỉ phát triển theo chiều rộng (lao động giá rẻ, xuất khẩu thô) chứ không thể phát triển theo chiều sâu (sản phẩm công nghệ cao, giá trị gia tăng lớn).
Việt Nam có thể sẽ thiếu doanh nghiệp công nghệ “made in Vietnam”. Hàn Quốc có Samsung, LG, Trung Quốc có Huawei, Nhật Bản có Sony, nhưng Việt Nam vẫn chưa có một tập đoàn công nghệ nào đủ sức cạnh tranh toàn cầu. Nếu không đầu tư vào khoa học - công nghệ, Việt Nam sẽ mãi nhập khẩu sản phẩm công nghệ từ nước ngoài thay vì tự làm chủ.
Tất nhiên, chúng ta không thể phủ nhận vai trò quan trọng của ngành kinh tế
Một đất nước không thể chỉ có kỹ sư và nhà khoa học mà không có chuyên gia kinh tế, quản lý. Công nghệ cần có người vận hành, kinh doanh và thương mại hóa. Một phát minh khoa học chỉ có giá trị nếu có người biết cách đưa nó ra thị trường, biến nó thành sản phẩm thương mại. Ví dụ, AI hay xe điện sẽ không thể phổ biến nếu không có những doanh nhân, nhà đầu tư và chiến lược kinh doanh đúng đắn.
Quản trị kinh doanh và tài chính giúp nền kinh tế vận hành trơn tru. Nếu không có ngân hàng, quản lý tài chính và quản trị doanh nghiệp tốt, các doanh nghiệp khoa học - công nghệ cũng khó có thể phát triển. Các công ty công nghệ lớn như Apple, Tesla, Google đều thành công nhờ sự kết hợp giữa kỹ thuật và chiến lược kinh doanh.
Vậy giải pháp không phải là bỏ học kinh tế, mà là tạo sự cân bằng giữa kinh tế và khoa học - công nghệ.
Làm thế nào để cân bằng giữa kinh tế và khoa học - công nghệ?
Thứ nhất, thay đổi nhận thức từ sớm! Cần định hướng cho học sinh về tiềm năng của STEM ngay từ cấp tiểu học và THCS. Tăng cường giáo dục thực hành, giúp học sinh thấy khoa học không chỉ là “lý thuyết khô khan” mà có thể ứng dụng vào thực tế.
Thứ hai, tạo động lực tài chính cho nhân lực STEM. Cần tăng lương và đãi ngộ cho kỹ sư, nhà khoa học. Hỗ trợ startup công nghệ, tạo cơ hội để kỹ sư và nhà nghiên cứu thương mại hóa sản phẩm của họ.
Thứ ba, gắn kết giáo dục với doanh nghiệp. Các trường đại học nên hợp tác với doanh nghiệp để đào tạo nhân lực theo nhu cầu thị trường. Đẩy mạnh mô hình học tập kết hợp thực tập trong ngành công nghệ cao.
Thứ tư, đầu tư vào nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ. Chính phủ cần có chính sách đầu tư mạnh vào khoa học - công nghệ, không chỉ tập trung vào ngành tài chính và bất động sản. Phát triển các khu công nghệ cao, vườn ươm khởi nghiệp công nghệ.
Quả thật, nếu ai cũng học kinh tế mà bỏ qua STEM, đất nước sẽ không có động lực bứt phá. Nhưng cũng không thể bỏ kinh tế để chỉ tập trung vào khoa học, vì công nghệ cũng cần tài chính và quản trị để phát triển.
Giải pháp là tạo ra một hệ sinh thái cân bằng, nơi cả kinh tế và khoa học - công nghệ cùng phát triển. Chìa khóa cho sự phát triển bền vững là đầu tư vào giáo dục STEM, thay đổi nhận thức và tạo điều kiện để nhân tài công nghệ phát triển.
Minh Châu
