Kim Khánh (25 tuổi, Cầu Giấy, Hà Nội) kể: "8 giờ sáng đi làm mà cứ ngỡ mình đang nghỉ dưỡng trên Sapa". Cô đăng kèm 1 tấm ảnh trên facebook. Hà Nội mờ sương như Sapa là thật, chỉ có chất lượng không khí thì trái ngược hoàn toàn.
Sáng ngày 10/12, hàng loạt trạm quan trắc tại Hà Nội đồng loạt phát tín hiệu báo động đỏ về chất lượng không khí. Trên Cổng thông tin quan trắc môi trường của UBND TP Hà Nội lúc 9h, nhiều điểm đo ghi nhận AQI ở mức kém đến rất xấu: khu vực công viên hồ điều hòa Nhân Chính, Khuất Duy Tiến có AQI 141; Đại học Bách khoa Hà Nội lên tới 221, chuyển sang màu tím – mức cảnh báo nghiêm trọng, yêu cầu người bình thường hạn chế tối đa hoạt động ngoài trời, chuyển mọi sinh hoạt vào trong nhà, còn nhóm nhạy cảm cần ở yên trong nhà và giảm vận động mạnh.
Tại điểm đo 556 Nguyễn Văn Cừ, chỉ số AQI là 189, cảnh báo màu đỏ. Với ngưỡng này, nhóm nhạy cảm có nguy cơ bị ảnh hưởng sức khỏe rõ rệt, cần tránh ra ngoài; người khỏe mạnh cũng được khuyến cáo giảm các hoạt động gắng sức, tránh tập thể dục kéo dài ở ngoài trời và ưu tiên nghỉ ngơi trong nhà.
Đáng lo ngại hơn, theo bảng xếp hạng các thành phố ô nhiễm không khí nhất thế giới của AirVisual lúc 9h sáng 10/12, Hà Nội đứng thứ 3 toàn cầu với AQI trung bình 236, mức ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe cộng đồng.
Vì vậy, đừng hỏi vì sao ra đường Hà Nội những ngày này mới 10 phút lại thấy tức ngực, nặng đầu, khó thở. Cảm giác đó không phải do "thời tiết khó chịu", mà là một trong những biểu hiện của việc bạn đang hít phải quá nhiều bụi mịn PM2.5.
Bụi mịn PM2.5: Không chỉ gây ra tức ngực, khó thở
Theo BS Nguyễn Huy Hoàng (Hội Y học dưới nước và Oxy cao áp Việt Nam), điều nguy hiểm nhất của PM2.5 nằm ở chỗ kích thước siêu nhỏ của chúng. Khi hít phải không khí ô nhiễm:
PM2.5 đi thẳng qua khí quản, phế quản, xuống đến phế nang – nơi diễn ra trao đổi oxy với máu.
Một phần các hạt bụi siêu mịn có thể xuyên qua màng phế nang – mao mạch, đi trực tiếp vào hệ tuần hoàn.
Trên bề mặt các hạt bụi này thường gắn kèm kim loại nặng (chì, cadimi…), các hợp chất hữu cơ độc hại và độc tố vi khuẩn. Nói cách khác, chúng giống những "xe chở chất độc" chạy khắp cơ thể.
Ở cấp độ tế bào, PM2.5 gây hại theo một chuỗi phản ứng nguy hiểm:
Gây stress oxy hóa: Các thành phần độc kích thích tế bào tạo ra hàng loạt gốc oxy phản ứng, phá hủy cấu trúc tế bào.
Làm tổn thương ty thể – "nhà máy năng lượng" của tế bào: Màng ty thể và DNA ty thể bị hư hại, khiến tế bào suy yếu.
Kích hoạt phản ứng viêm: Khi tổn thương vượt ngưỡng chịu đựng, tế bào giải phóng các chất trung gian gây viêm, khiến tình trạng viêm không chỉ xảy ra ở phổi mà lan ra toàn cơ thể.
Hệ quả là:
Đường hô hấp viêm âm ỉ kéo dài, dễ ho, khò khè, khó thở.
Mạch máu bị tổn thương, làm tăng nguy cơ xơ vữa và hình thành cục máu đông.
Tim, não, thận và hệ thần kinh đều chịu tác động tiêu cực.
BS Nguyễn Huy Hoàng nhấn mạnh, ô nhiễm không khí không chỉ khiến ta "ho vài tiếng rồi thôi". Nếu tình trạng này kéo dài, nó sẽ góp phần:
Tăng nguy cơ hen phế quản, COPD (bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính).
Làm gia tăng đột quỵ và nhồi máu cơ tim, đặc biệt ở người trung niên và cao tuổi.
Ảnh hưởng đến sự phát triển phổi và não của trẻ, để lại hậu quả lâu dài, thậm chí suốt đời.
Theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), bụi mịn PM2.5 là một trong những yếu tố nguy cơ môi trường hàng đầu gây tử vong sớm, liên quan chặt chẽ đến các bệnh tim mạch, hô hấp mạn tính và nhiều vấn đề sức khỏe nghiêm trọng khác.
Đeo khẩu trang vải chỉ là "cầm chừng": Người dân cần làm gì để tự bảo vệ?
Trong bối cảnh ô nhiễm kéo dài, các biện pháp như đóng kín cửa hay đeo khẩu trang vải thông thường chỉ mang tính tạm thời.
Giới chuyên gia khuyến cáo, người dân cần:
Theo dõi chỉ số AQI hàng ngày, hạn chế tối đa ra ngoài khi không khí ở mức xấu và rất xấu.
Sử dụng khẩu trang đạt chuẩn khi buộc phải di chuyển ngoài trời.
Trong nhà, nên dùng máy lọc không khí có màng lọc HEPA, có khả năng lọc tới 99,97% bụi mịn với kích thước 0,3 micromet.
Vệ sinh không gian sống đúng cách, giảm bụi bám trong nhà và duy trì thông khí hợp lý.
Theo BS Nguyễn Huy Hoàng, ô nhiễm không khí cần được nhìn nhận như một vấn đề sức khỏe cộng đồng đúng nghĩa, thay vì chỉ coi là hiện tượng thời tiết bất lợi theo mùa. Việc tự bảo vệ là cần thiết, nhưng căn cơ nhất vẫn là các giải pháp vĩ mô: kiểm soát nguồn thải, tổ chức giao thông hợp lý, phát triển năng lượng sạch và hướng tới đô thị bền vững.
"Hà Nội có thể còn phải trải qua nhiều ngày ngột ngạt, nhưng khi cộng đồng hiểu đúng và có phương án phòng ngừa, chúng ta sẽ giảm được phần nào những tác động âm thầm mà ô nhiễm để lại trong từng nhịp thở", BS Nguyễn Huy Hoàng nói.
Ô nhiễm không khí không ồn ào, không gây đau đớn tức thì, nhưng nó âm thầm rút ngắn tuổi thọ của cả một thành phố. Và mỗi sáng bước ra đường thấy tức ngực, có lẽ đó là lúc chúng ta cần nghiêm túc tự hỏi: phổi mình đang phải gánh chịu điều gì trong làn không khí này?
Tuấn Minh
