Vào đêm 28/6/2025, một sự kiện bi thảm đã đánh dấu bước ngoặt quan trọng trong cuộc chiến trên không tại Ukraine: một tiêm kích F-16 của không quân nước này đã gặp nạn tại tỉnh Chernihiv.
Vụ tai nạn xảy ra khi phi công, Trung tá Maksym Ustymenko, đang thực hiện nhiệm vụ đánh chặn một đợt không kích lớn chưa từng có của Nga. Theo thông tin từ phía Ukraine, ông đã hy sinh sau khi nỗ lực lái chiếc máy bay bị hư hại ra khỏi khu dân cư để tránh thương vong cho dân thường.
Sự cố này không chỉ là một tổn thất về nhân sự và khí tài mà còn phơi bày những thách thức chiến lược sâu sắc mà Ukraine đang phải đối mặt. Nó diễn ra trong bối cảnh Nga tiến hành một trong những cuộc tập kích dữ dội nhất kể từ đầu cuộc xung đột, với 537 khí tài được huy động, bao gồm 477 máy bay không người lái (UAV) tự sát Geran-2 (còn gọi là Shahed) và 60 tên lửa các loại, từ tên lửa hành trình Kalibr, Kh-101 đến tên lửa đạn đạo Iskander và tên lửa siêu vượt âm Kinzhal.
Mặc dù phòng không Ukraine đã đạt thành tích đáng nể khi bắn hạ 436 UAV và 38 tên lửa, quy mô của đợt tấn công đã gây quá tải hệ thống và dẫn đến tổn thất, mà đỉnh điểm là vụ rơi chiếc F-16.
Thách thức chiến lược: Sự "lệch pha" giữa F-16 và UAV giá rẻ
Vụ việc đã châm ngòi cho một cuộc tranh luận gay gắt về chiến thuật sử dụng các khí tài quân sự hiện đại do phương Tây cung cấp. F-16 Fighting Falcon, một tiêm kích đa năng thế hệ thứ tư, là một sự nâng cấp vượt trội cho Không quân Ukraine so với các máy bay Su-27 và MiG-29 từ thời Liên Xô.
Với hệ thống radar tiên tiến và khả năng mang các loại tên lửa hiện đại như AIM-120 AMRAAM, F-16 mang lại lợi thế quyết định trong các trận không chiến và các nhiệm vụ tấn công mặt đất chính xác.
Tuy nhiên, việc triển khai một tài sản quân sự đắt đỏ và yêu cầu bảo dưỡng phức tạp như F-16 (ước tính 16 giờ bảo dưỡng cho mỗi giờ bay) để chống lại các UAV Geran-2 giá rẻ (khoảng 20.000 USD/chiếc) được xem là một sự bất cân xứng nghiêm trọng về chi phí và chiến thuật.
Các tiêm kích tốc độ cao như F-16 không được tối ưu hóa để săn lùng các mục tiêu bay chậm, ở độ cao thấp và có tiết diện radar nhỏ. Mỗi tên lửa không đối không mà F-16 sử dụng có giá trị cao gấp nhiều lần so với chính chiếc UAV mà nó nhắm tới.
Hơn nữa, phi đội F-16 của Ukraine còn rất hạn chế (ước tính dưới 50 chiếc hoạt động vào đầu năm 2025) và số lượng phi công được đào tạo bài bản cũng không nhiều.
Do đó, mỗi tổn thất đều là một đòn giáng mạnh vào năng lực tác chiến của Kyiv. Vụ rơi chiếc F-16 thứ tư kể từ khi được đưa vào biên chế đã nhấn mạnh rủi ro của việc quá phụ thuộc vào loại tiêm kích này cho các nhiệm vụ phòng thủ mà lẽ ra phải thuộc về các hệ thống mặt đất.
Chiến lược của Nga: Tiêu hao và thử nghiệm
Đợt tấn công của Nga cho thấy sự tiến hóa trong chiến lược không kích của Nga. Thay vì các cuộc đối đầu trên không tốn kém, Moscow ngày càng ưu tiên chiến lược tấn công bão hòa bằng cách kết hợp UAV giá rẻ với số lượng lớn cùng một số ít tên lửa công nghệ cao.
Mục tiêu chính của chiến lược này là làm kiệt quệ và quá tải hệ thống phòng không nhiều lớp của Ukraine. Bằng cách phóng hàng trăm UAV, Nga buộc Ukraine phải tiêu tốn kho tên lửa đánh chặn đắt tiền từ các hệ thống như Patriot hay NASAMS.
Thứ hai, đây là một bài kiểm tra đối với khả năng tích hợp và vận hành các khí tài phương Tây của Ukraine, đặc biệt là F-16. Bằng cách liên tục gây áp lực, Nga muốn tìm ra điểm yếu trong mạng lưới phòng không và quy trình tác chiến của đối phương.
Thứ ba, đây là một thông điệp địa chính trị gửi đến NATO, cho thấy rằng ngay cả những công nghệ quân sự tiên tiến nhất của phương Tây cũng có thể bị vô hiệu hóa hoặc tiêu hao bằng chiến thuật phi đối xứng, chi phí thấp.
Sự thích ứng của Ukraine và những lỗ hổng cần lấp đầy
Sự cố này buộc giới chỉ huy Ukraine phải đánh giá lại cách sử dụng phi đội F-16 quý giá của mình. Nhiều khả năng, chiến thuật sẽ được điều chỉnh theo hướng:
Bảo toàn F-16 cho các nhiệm vụ ưu tiên cao: Thay vì săn lùng UAV, các tiêm kích F-16 sẽ được dành cho các nhiệm vụ mang tính quyết định hơn như giành ưu thế trên không, đối đầu với các tiêm kích Su-35 của Nga, hoặc thực hiện các cuộc tấn công chính xác vào các mục tiêu chiến lược có giá trị cao của đối phương.
Tăng cường phòng không mặt đất: Trọng tâm của nhiệm vụ đánh chặn UAV và tên lửa hành trình sẽ được chuyển giao cho các hệ thống phòng không mặt đất như IRIS-T của Đức và NASAMS của Na Uy. Các hệ thống này, dù có tầm bắn ngắn hơn, lại hiệu quả hơn về chi phí cho các nhiệm vụ phòng thủ khu vực.
Đầu tư vào công nghệ mới: Vụ việc nhấn mạnh sự cần thiết cấp bách của các giải pháp chống UAV chi phí thấp. Tác chiến điện tử, vốn đã làm gián đoạn 225 UAV trong đợt tấn công, được xem là một hướng đi đầy hứa hẹn. Ngoài ra, các công nghệ mới như vũ khí năng lượng định hướng (laser) hay các hệ thống UAV đánh chặn chuyên dụng cũng cần được đẩy mạnh phát triển và triển khai.
Tuy nhiên, Ukraine vẫn đối mặt với một lỗ hổng phòng thủ nghiêm trọng: sự thiếu hụt các hệ thống phòng không tầm ngắn tương tự như Pantsir-S1 của Nga, vốn được thiết kế chuyên để tiêu diệt các mục tiêu bay thấp như UAV và tên lửa hành trình.
Ý nghĩa tương lai
Vụ rơi F-16 không chỉ là một sự kiện quân sự đơn thuần. Nó mang những hàm ý sâu sắc đối với tương lai của cuộc xung đột và mối quan hệ giữa Ukraine với các đồng minh phương Tây.
Nó thách thức câu chuyện về sự vượt trội công nghệ của phương Tây, cho thấy rằng việc sở hữu vũ khí hiện đại không đảm bảo chiến thắng nếu không đi kèm với chiến thuật phù hợp và một chuỗi cung ứng bền vững.
Nó làm tăng áp lực lên các nước NATO phải đẩy nhanh việc cung cấp thêm các hệ thống phòng không, đặc biệt là các tổ hợp Patriot, cùng với một dòng chảy đạn dược ổn định để Ukraine có thể duy trì khả năng phòng thủ.
Nó cho thấy cuộc chiến đang bước vào một giai đoạn tiêu hao kéo dài, nơi Nga tận dụng lợi thế về quy mô sản xuất và số lượng để làm kiệt quệ nguồn lực của Ukraine và thử thách sự kiên nhẫn của phương Tây.
Tóm lại, vụ rơi tiêm kích F-16 ngày 28 tháng 6 năm 2025 là một lát cắt tiêu biểu, phơi bày toàn bộ sự phức tạp của chiến tranh hiện đại. Nó cho thấy một cuộc đối đầu không chỉ giữa các loại vũ khí, mà còn giữa các học thuyết quân sự và chiến lược kinh tế-quốc phòng. Câu trả lời của Ukraine và các đồng minh trước thách thức này sẽ định hình quỹ đạo của cuộc chiến và tương lai của an ninh châu Âu.
Quốc Vinh (Theo Bulgarianmilitary)
